De uitzondering en de regel

Heb jij het ook al zo dikwijls moeten horen: "De uitzondering bevestigt de regel" …?

Ik heb het nooit begrepen. En het is ook niet te begrijpen. Denk er eens over na: hoe kan een uitzondering nu een regel bevestigen? Als er een uitzondering bestaat op een regel, dan scheelt er toch iets met de regel, dan is die toch op zijn minst onvolledig? En dit wordt bovendien altijd gezegd door mensen die iets willen doordrukken ondanks een gebrek aan logica; let er maar eens op.

De uitzondering bevestigt de regel. In het Engels is dat "the exception proves the rule". Zoek de betekenis van het werkwoord "prove" eens op. Eén van de betekenissen is "to ascertain or establish the genuineness or validity of; to verify". We kunnen dit naar het Nederlands vertalen als "de echtheid of geldigheid vaststellen". Dit is de "prove" van testen, of "beproeven". En dan valt alles weer in de plooi: de uitzondering beproeft de regel. Oef, toch nog enige logica.

Dus, de volgende keer dat je nog iemand hoort beweren dat de uitzondering de regel bevestigt, protesteer dan ten stelligste. Tenzij het je baas is die dat zegt; in dat geval zou je eens kunnen proberen met "beproeft" te mompelen. Als je een goeie baas hebt vraagt hij wat je bedoelt, en dan kan je misschien verwijzen naar deze website…

Basale fout

Dit is wel een moeilijk geval. Dit lijkt een eenvoudig vlag-en-ladingprobleem, maar wat is de vlag en wat is de lading? Je zou kunnen zeggen dat de vlag "bevestigt" wordt gebruikt voor de lading "beproeft". Maar het gaat veel verder dan dat. Ik zie eerder het volgende:
– De vlag: "De uitzondering bevestigt de regel".
– De lading: "Ik weet dat het niet logisch lijkt, maar laat ons nu maar gewoon verder doen"…
Of je dat toelaatbaar vindt of niet hangt van je normen af. Als je instemming met de groep belangrijk vindt, reageer je niet. Vind je een goede probleemoplossing belangrijker, dan wel. Het moeilijke is als je daar ergens tussenin zit. Misschien helpt een betere aspectscheiding daar wel bij; je zou bv. de spreker kunnen danken voor de informatie, en tegelijk suggereren dat de regel misschien "aan herziening toe is", of "misbruikt wordt", afhankelijk van je stijl.

Logica