Het metaverse? Dat kan je niet negeren

Een straffe titel in DataNews van november '22: "Het metaverse? Dat kan je niet negeren", en een al even straffe subtitel: "We willen toch niet dat België straks weeral op achterstand vertrekt?' Het metaverse wordt een 'onvermijdelijke toekomst' als we Pieter Van Leugenhagen mogen geloven".

De subtitel op zich komt allicht van de schrijver, Kristof Van der Stadt, hoofdredacteur van DataNews, die voor zover ik hem ken toch nog over enige kritische zin beschikt, dus veronderstel ik dat hij Leugenhaegen parafraseert. Tegelijk is de inhoud ervan schaamteloze marketing voor het metaverse. Waarvan het geslacht blijkbaar nog in discussie is; het boek van Leugenhaegen heeft het over "de metaverse". Wat is het nu eigenlijk? Of is dit een contaminatie van "het universum" met "the universe"? Een gebrekkige aspectscheiding manifesteert zich:
– Is dit Nederlands of Engels? Het universum > the universe > the metaverse > de metaverse? Waarom niet het metaversum? Verder gebruik ik ofwel "het metaversum" voor de Nederlandse versie, ofwel "de metaverse" voor de Engelse versie (versa? versum? versorum…? (ik heb geen latijn gestudeerd ;-)). De schrijver heeft zich blijkbaar door één of ander misverstand laten meeslepen.
– Gaat het over een metaversie van het universum, of over de nieuwste melkkoe van Mark Zuckerberg (voor zover dat iets anders is)?

Meta

Wat is "meta" trouwens? Stel die vraag in een browser en gegarandeerd krijg je uitleg over de metaverse van Zuckerberg's bedrijf Meta. Terwijl "meta" een term is die al sinds mensenheugenis bestaat. Onze eigen Wikipedia geeft een goed overzicht van de vele betekenissen van het woord meta. Kijk vooral ook naar het gebruik als voorvoegsel, zoals bv. in metadata (in IT-kringen al een zeer oud begrip). Merriam-Webster geeft een mooie beschrijving van het begrip metaverse, dat overigens al dateert van 1992, toen Zuckerberg (1984) nog een schoolkind was (status die hij mogelijk nooit helemaal ontgroeid is).

De term "metaverse" is pas helemaal in zwang gekomen na de naamswijziging van Facebook's moederbedrijf in Meta. De reden voor die naamswijziging is simpel. Zuckerberg ziet zijn inkomsten afkalven, omdat zijn klanten eindelijk beginnen door te hebben waar ze mee bezig zijn, dus zoekt hij een nieuwe markt. Vermits hij geen heil meer ziet in de reële markt, gaat hij verder op het terrein waar big tech vrij spel heeft, nl. een virtuele markt. Door zijn bedrijf Meta te noemen wil hij die hele markt, het metaversum, naar zich toe trekken. In de reële wereld is zijn maneuver heel doorzichtig, maar dat heeft hem niet gestopt; hij vindt dat zijn wereld ook die van ons moet zijn. De betekenis van "meta" die hij aan de wereld wil opdringen vloekt stevig met de reeds bestaande betekenis van die term. Een dik vlag-en-ladingprobleem als je het mij vraagt, en anders ook. De site van Bloomberg publiceerde een artikel met een interessante kop "Facebook Is Now Meta. That Could Get Confusing", en subtitel "The tech company's rebranded name has multiple meanings, which could potentially puzzle traders and consumers around the world". Dus ook de grote media zien de verwarring. (Wel een beetje opletten met de site van Bloomberg. Ze bieden je gratis drie artikels in ruil voor je e-mailadres, maar als je niet meteen ook alle cookie-intimiteiten aanvaard geraak je er toch niet aan. En daarna kan je je account niet eens meer verwijderen. Maar dat is dan ook het Wilde Westen, niet Europa.)

Hypes en zo

Als het metaversum al een zot idee is, het is zeker niet het eerste. In geschiedenis en heden zijn er voorbeelden genoeg van hoe een maatschappij een zot idee naloopt; ik denk onwillekeurig aan de tulpenmanie, of non fungible tokens, cryptogeld, Donald Trump, en horizontale zevende knoopsgaten. Maar ook aan de rattenvanger van Hamelen, en aan de nieuwe kleren van de keizer. Dat de geschiedenis zich herhaalt is ook een soort meta-begrip. Soms vind ik de reële wereld al een zot idee, laat staan de virtuele. Niettemin, de virtuele leefwereld van Zuckerberg (toch die waar hij geld mee wil verdienen) krijgt meer en meer aandacht, uiteraard vooral vanuit de techsector, die nu het ijzer heet maakt en de markt wil ontwikkelen, en wil verdergaan met geld uit de maatschappij te zuigen. Pieter van Leugenhaegen heeft er een boek over geschreven. Doet mij denken aan Peter Senge, die The fifth discipline in 1990 schreef omdat hij geloofde dat "de lerende organisatie" een hype ging worden. Wat ook gebeurd is; er zijn massa's boeken verkocht, waarvan de meeste met ongekreukte ruggen op boekenrekken staan. Ik ben benieuwd hoe dat met Leugenhaegen's boek zal uitdraaien.

Je merkt al dat ik geen goed oog heb op dat metaversum, al was het maar omdat het middelen opsoupeert die beter konden besteed worden aan echte wereldproblemen. Dus een titel als "Het Metaverse? Dat kan je niet negeren" zet mij op mijn paard. Ik zou eerder zeggen: het metaversum, dat kan je niet genoeg negeren. Maar met een wetenschappelijke blik probeer ik toch één en ander te verifiëren door dit positieve bericht in DataNews, overdreven en onterecht of niet, te fileren, om mijn eigen ergernissen eraan te toetsen. Want misschien ben ik wel te negatief :-)

Het metaverse? Dat kan je niet negeren

Kristof Van der Stadt, hoofdredacteur bij DataNews 27-10-2022

Pieter Van Leugenhagen, mede-oprichter van het agency Yondr, werkt al jaren rond augmented en virtual reality. Hier begint het al. Virtual reality? Wat willen ze daarmee in 's hemelsnaam bereiken? Hoe kan iets virtueel nu realiteit zijn? Deze bedenking verbaast mijzelf. Waarom is mij dit niet eerder opgevallen, dat realiteit en virtueel niet samengaan? Uiteraard een gigantisch vlag-en-ladingprobleem. De enige realiteit die achter die term schuilgaat is de poging van big tech om mensen buiten de realiteit om geld uit de zakken te kloppen. De ontwikkeling van "augmented reality", of het toevoegen van extra informatie (om het niet "beleving" te noemen) aan een beeld van de realiteit (want dat is het nog altijd, gewoon een schermpje in een VR-bril) wil de overgang naar een onmogelijke "virtual reality" mogelijk maken. Bij virtual reality ervaar je alleen de wereld zoals de makers die voorstellen, weliswaar met alle onhebbelijkheden daarvan. De opkomst van de term 'metaverse' – een evolutie of doorontwikkeling van virtual en augmented reality – inspireerde hem tot het schrijven van een boek. Met 'Welkom in de Metaverse' wil Van Leugenhagen op een niet al te technische manier (die vooral niet-techneuten over de streep moet trekken) duidelijk maken wat het metaverse is (of wat de tech sector denkt dat het volgens hen zou moeten zijn), waar het vandaan komt (uit fantasie natuurlijk), en hoe lang het al speelt (ah, maar als het er al een tijd is, dan zal dat wel een goede reden hebben zeker? dat is nog zo'n bedekte implicatie die ongelovigen overstag wil doen gaan). Maar hij blikt ook vooruit: hoe gaan we straks leven en werken in een virtuele wereld? Weer zo'n foute vraag; logischer zou zijn niet "hoe", maar "of"! Met een ondertitel als 'een blik op onze onvermijdelijke toekomst' prijkt alvast een duidelijke stellingname op de cover van het boek. Hopelijk blijft het daarbij: een stellingname op een boekcover.

'Ik meen het ook echt, we kunnen er niet aan ontsnappen. Gij misschien niet, maar ik wel; ben ik zeker van. Ik ben absoluut zeker dat hybride en remote samenwerken in virtuele omgevingen zal gebeuren. Wat nog niet betekent dat dit altijd en overal en door iedereen zal gebeuren. Perverse techniek om iets dat mogelijk is, voor te stellen als iets dat er per se moet komen. Maar misschien is dat net het adagium van de tech sector: het doet er niet toe of de maatschappij er iets aan heeft, als het maar verkoopt (anderzijds, voor welke harde sector geldt dat niet?). Shoppen, leren en concerten bijwonen? Lieve help. Virtueel shoppen. Met echt geld waarschijnlijk, want daar gaat het hen om. Concerten bijwonen? Als een echt concert te midden van andere enthousiastelingen de files en het wachten in de regen waard is, dan gaan we dat ook niet inruilen voor een eenzame on-the-moment ervaring vanuit de eigen PC-stoel of tablet-zetel. Ook dat zullen we in het metaverse doen, daar geloof ik absoluut in', klinkt het stellig bij Van Leugenhagen. Moet die man dat zomaar mogen beweren in het publiek? Ik ga mijn overtuigingen ook niet in het publiek rondstrooien (oeps, ik ben al bezig…). Straks gaan ze nog beweren dat het metaversum het klimaatprobleem gaat oplossen.

Entertainment in het metaverse

In zijn boek pent hij neer wat er momenteel al gebeurt op internationaal maar ook op lokaal vlak. 'Grote merken springen massaal (is dat zo?) op de kar en bouwen hun eigen virtuele werelden. Ze doen dat momenteel vooral via Roblox' (d.i. een app om virtuele werelden te bouwen), zegt Van Leugenhagen . 'Nike heeft er zijn immens populaire Nikeland, Vans bouwde Vans World.' Roblox is een soort virtuele wereld ("een soort virtuele wereld"…; snap je?) die onafhankelijk van AR (augmented reality) en VR (virtual reality) werkt en die een eerste ingangspunt (dus er komen er meerdere?!) voor het metaverse kan vormen ("kan"; in de virtuele toekomst?!). Simpeler gezegd: Roblox bouwde al een metaverse uit nog voor we het zo noemden ("een" metaverse, "de" metaverse; het begint duidelijk te worden dat het er meerdere zullen zijn; waar heeft Zuckerberg het dan over?). En daar plukt het platform nu de vruchten van (Jan en klein Pierke beginnen te experimenteren met Roblox). Televisiezender MTV rijkt dit jaar bijvoorbeeld voor het eerst een Video Music Award uit in de categorie voor 'Best Metaverse Performance'. Kijkers kunnen daarvoor stemmen via een traditionele website maar ook in de metaverse-wereld van MTV die de zender bouwde in Roblox.

Optreden in het metaverse? Dat is op zich niet eens nieuw. Roblox maar ook Fortnite (een vechtspel dat de wereld alvast niet zal verbeteren) – nog zo'n virtuele wereld die eigenlijk als een ingangspoort voor het (veralgemeende) metaverse geldt – hebben al volwaardige concerten gehouden in hun metaverse. Drie jaar geleden al, in 2019, nodigde Fortnite – dat tot dan vooral als game door het leven ging – DJ Marshmello uit om een live concert te geven. Miljoenen spelers zagen een avatar naar de beeltenis van DJ Marshmello het beste van zichzelf geven (zie verder, over Zwangere Guy). Later volgden de nog groteren der aarde zoals Ariana Grande, BTS en Travis Scott. Bij Roblox passeerden dan weer onder meer rapper Lil Nas X en popgroep Twenty One Pilots de revue. Ik ben toch wat in de war met die Roblox. Dat is blijkbaar een tool om virtuele werelden te bouwen (Nike, Vans, …) maar ook zelf een virtuele wereld (concert in hun metaverse)? Vlag-en-ladingprobleempje. Waarschijnlijk wordt met het metaversum van Roblox de samenstellng bedoeld van alle metaversa (?) die met Roblox gemaakt zijn.

Ook dichter bij huis wordt de technologie omarmd (ook typisch; de sector hoopt dat haar innovaties omarmd zullen worden door in de pers te verklaren dat ze omarmd worden; allemaal hype-creatie) voor entertainment en dan meer bepaald (live) concerten. 'Met Yondr bouwen we bijvoorbeeld aan virtuele werelden (?!) voor een festivalorganisator. Deze zomer ontwikkelden we een virtuele versie van een festival in Roblox. Een digitale ervaring (ha, eindelijk; ik zat er al op te wachten) die verder gaat dan een statische concertbeleving (wat zouden ze hier bedoelen? kamperen bij Rock Werchter een statische ervaring?) en waarbij we niet alleen concerten op groot scherm streamen (virtuele of echte? niet heel duidelijk hier), maar er ook minigames in verstoppen (waarschijnlijk virtuele)', aldus Pieter Van Leugenhagen: '365 dagen muziekfestival per jaar in plaats van een lang weekend: dat is waar we naartoe evolueren.' Huh? Over zotte ideeën gesproken…

In volle coronatijd lanceerde de bekende Ancienne Belgique in Brussel nog een virtuele concertzaal, Nouvelle Belgique, waar u bijvoorbeeld Zwangere Guy live aan het werk zag in een virtuele en interactieve (game-)omgeving van Yabal. Zie ook Yabal; nog een ingang… De site van Bruzz geeft interessante info over virtuele concerten in het algemeen, o.m. over "motion capture". Maar het metaverse moet meer worden dan concerten. 'Het metaverse wordt een 3D-omgeving om virtueel in te reizen, shoppen, werken, studeren, en ja, zelfs relaties en seksualiteit (???) te beleven', meent Van Leugenhagen (zou hij echt menen dat hij het zelf meent?). 'We zien momenteel zoveel gebeuren rond mode. Ik ben er van overtuigd dat we alles wat we in de reële wereld willen kopen, ook in de virtuele wereld gaan willen kopen (dát kan je niet menen?). Je ziet dat nu al in Fortnite bijvoorbeeld, hoe spelers hun eigen outfit willen kopen. Ik heb het zelf nog gemerkt toen ik in een opdracht voor een klant verplicht een oranje kostuum moest aantrekken in de virtuele wereld waar ik een steward moest zijn. Ik draag altijd zwart, en voelde me ongemakkelijk in dat oranje', zegt Van Leugenhagen. Dat zot idee om je leven virtueel te gaan beleven is om kouwe rillingen van te krijgen. Als het ooit zo ver komt (en dat moet ik nog zien) kan je vanuit je luie stoel alles beleven, maar dan enkel in je hoofd. Je kan je intussen lazarus drinken, of je zo loddervet eten met aan huis geleverde junkfood dat je nog je stoel niet meer uit geraakt; het zal allemaal niet meer storen. De metaverse gaat je leven overnemen. Maar allicht niet je lijk komen opruimen.

'Kledingketen JBC is een goed voorbeeld in België. Zangeres Camille brengt een kledingcollectie uit, maar de kleding zal ook virtueel te koop zijn. In Roblox, want dat is waar je voor haar jonge doelgroep het beste een lancering doet. Ze zal ook een motion capture concert geven in Horizon (het metaverse-platform van Meta, het moederbedrijf van Facebook, nvdr.). Kijk, het is heel simpel (oeps?). Voor mij moet je als merk zijn waar je doelgroep is. En dat is voor veel merken onder andere het metaverse', meent Van Leugenhagen (opnieuw dat bedrog: "veel" merken zitten er al, dus moet iedereen er zitten). 'Neem nu de Rode Duivels. Die gaan straks naar Qatar voor de wereldbeker, maar samen met ING wordt er evengoed een virtuele wereld opgetrokken.' Waarin de buitenlandse arbeiders goed betaald werden?

Innovatie- en marketingafdelingen kunnen er volgens de Yondr-baas niet omheen. Laat ze toch gerust, man. 'Je kan het metaverse écht niet negeren. Wedden van wel? Je kan niet zeggen dat je het niet wil doen, want je riskeert een boot te missen. De eeuwige FOMO, fear-of-missing-out. Hét handelsmerk van de techsector. Daar heeft Van der Stadt trouwens een interessant kritisch stuk over geschreven: Heeft uw bedrijf al een Chief Metaverse Officer? We hebben in België de e-commerce boot al gemist, ik vind dat we waakzaam moeten zijn deze keer', stelt hij (schaamteloos). 'Beheer je een innovatiebudget voor een groot bedrijf? Doe er dan iets mee en experimenteer (a dollar is what I need). Er komen sowieso nog opportuniteiten én bedreigingen (ach zo?? FOMO zeker?), ook al zijn die er nu misschien nog niet.' Ja, man, echt…

Virtueel vergaderen

Waar de Yondr-chief duidelijk in gelooft, is dat de toekomst van vergaderen ligt in het metaverse. Wil dat zeggen dat hij in de rest toch iets minder gelooft? Ik zou het begrijpen. 'Ik ben er absoluut zeker van (hij straalt veel zekerheid uit) dat hybride en remote (is er een verschil?) samenwerken hét nummer 1 scenario wordt. Dank u Zoom, dank u Hangouts, dank u Teams dat jullie er waren tijdens de pandemie maar jullie tijd is binnenkort voorbij', lacht Van Leugenhagen. De grijns is echter gemeend. 'We kennen allemaal de beperkingen. Ik noem Teams altijd een tool voor éénrichtingscommunicatie. Zeker als je met tien of meer in een meeting zit, is het al snel lastig door technologische beperkingen. Je spreekt door elkaar, je kijkt nooit rechtstreeks in elkaar ogen enzovoort. In een virtuele omgeving los je dat al snel op: spatial audio (in mijn headset?), rechtstreeks oogcontact (huh?), kunnen wijzen naar elkaar (huh?), iemands aandacht vragen (jawadde) enzovoort. Dat zijn toch grote pluspunten: de eye tracking in de nieuwe VR-brillen zal zeker interessant worden', meent hij. Al erkent hij ook dat er nog wel wat werk aan de metaversewinkel is (ach zo, toch enig realisme? of eerder jobcreatie?): interoperabiliteit (Horizon van Meta, Altspace van Microsoft, Roblox, Fortnite, …)(die niet met elkaar praten, maar toch "het metaversum" zouden moeten vormen), rekenkracht (vreten crypto (nog zo'n hype) en AI nog niet genoeg energie?), voldoende VR/AR-brillen (waar brildragers misselijk van worden, als ze al iets kunnen zien), zo goed mogelijke alternatieve toegang zonder bril (wég oogcontact en aanwijzen) enzovoort. De techneuten zullen zich onderweg in elk geval weer stevig amuseren, concert of niet.

Negeren is geen optie

Wanneer u de eerste brillen vergelijkt met nu ziet u een straffe evolutie. Ja, die innovatie gaat de economie redden… 'Met de Oculus Quest Pro en hopelijk die van Apple in januari (de horizon…) zie je dat de evoluties snel gaan. Maar alles moet mee evolueren: niet alleen de rekenkracht, maar ook de connectiviteit. Dat gaat sowieso nog wat tijd kosten. En een hele hoop energie. En veel volk. Ze zijn nog niet duur genoeg. Maar ik blijf het herhalen: dat zijn geen excuses (wat een aanmatiging!) om nu als bedrijf gewoon niks te doen en het metaverse te negeren.'

'In feite wordt het www zoals we dat kennen nu heruitgevonden in een 3D-versie. Of het dan ook met Web3-technologie ontwikkeld moet worden, dat is voor mij nog een andere discussie. Maar de shift is wel fundamenteel en kan je niet zomaar negeren', stelt Van Leugenhagen. 'Waarom denk je anders dat Microsoft Activision/Blizzard overneemt en in de eerste zinnen van het persbericht al stelt dat het hierin een bouwsteen ziet voor het metaverse?' Dit begint op een dreigement te lijken: ge zult meedoen, anders wordt ge achtergesteld. Dat Microsoft iets overneemt om daarmee het/een metaversum te bouwen wil nog niet zeggen dat iedereen daar moet in mee gaan. Ik durf trouwens te betwijfelen of dit de motivatie is van Microsoft, in tegenstelling dan tot die van Zuckerberg. Volgens mij is negeren wel degelijk een optie, die bovendien alleen maar voordelen heeft. Zeg dat ik het gezegd heb. Web3 moet zich overigens ook nog bewijzen.

'En is het je trouwens al opgevallen dat dit een van de eerste keren is dat nieuwe technologie vanuit de consument start en van daaruit opgang maakt in bedrijven? Nog meer hypecreatie. Voordien is het traditioneel altijd zo geweest dat technologie vanuit een enterprise-omgeving mainstream werd. Opmerkelijk toch?', besluit Pieter Van Leugenhagen. Vroeg of laat krijgt ook vee nog een VR-bril, om meer vlees en melk te produceren.

Hoe het mogelijk is

Ik vraag het mij echt af, hoe zoiets mogelijk is. Er zijn uiteraard verschillende processen aan de gang in dit systeem van verrijking van de ICT-sector op de kap van de maatschappij. De lippendienst aan de keizer, het vertrouwen in de rattenvanger, het blind volgen van de leider, het zijn blijkbaar allemaal menselijke eigenschappen. Die zijn er uiteraard altijd geweest, maar de kwalijke gevolgen ervan worden nu wel heel duidelijk. Waar moet dat heen? Misschien moet het toch eens echt crisis worden, dichtbij, zodat we weer gaan begrijpen waar de essentie van een goed leven ligt. Alleszins niet in het verwerven van de laatste gadgets, het achternahollen van de nieuwste virtuele beleving, of gedachteloos volgen van hypes en trends.

De ene na de andere grote verkiezing (de Brexit, democraten vs. conservatieven in de VS, Bolsonaro vs. Da Silva in Brazilië) lijkt uiteindelijk een puur statistisch proces dat als gevolg van een groot aantal toevallige factoren op ongeveer 50/50 eindigt. En dit gebeurt tegenwoordig zo dikwijls dat het fenomeen op zich geen toeval meer kan zijn. De kiezers zijn losgeslagen, misschien van God en gebod, maar eerder in het algemeen van een morele houvast, als gevolg van een overaanbod aan holle onzin. Zoals het metaversum. Waar is dat zand?