Dit artikel over het standaardtaalideaal is een onderdeel van het blogartikel "Linguïstenperikelen"; gelieve het als zodanig te lezen.

Tekst in schuinschrift is brontekst, tekst in klein groen is mijn commentaar daarop, gewone tekst is kadering, tekst in vet groen(behalve titels) zijn koppelingen. Een koppeling klik je best met de Ctrl-toets ingedrukt.

Perfect Nederlands

"Niemand spreekt 'perfect' Nederlands": meer was er niet nodig om Geert Bourgeois boos te maken.

"Het Nieuwsnederlands van de VRT is een taal die niemand hier ­gebruikt. Waarom zou de volgende Martine Tanghe geen Limburgse tongval mogen hebben?". Dat is de opvallende mening van taalkundeprofessor Stefan Grondelaers. En die mening stuitte gisteren op flink wat kritiek. "We moeten dat Standaardnederlands net koesteren."
Jeroen Deblaere, Het Nieuwsblad, zaterdag 23 februari 2019

Tien jaar lang – van 1962 tot 1972 – liep op de toenmalige BRT het programma "Hier spreekt men Nederlands", een show van vijf minuutjes waarin twee taalkundigen en een sprekende hond het volk de standaardtaal moesten aanleren. Die referentie naar de sprekende hond wil "Hier spreekt men Nederlands" naar een Samson-en-Gert-niveau brengen. Nu zijn die afleveringen erfgoed in zwart-wit, maar nog steeds wordt van de openbare omroep verwacht dat ze de taalnorm mee bepaalt (alsof die verwachting zou beïnvloed worden door technologische ontwikkelingen?). Door nieuws­ankers op de buis te brengen die perfect Algemeen Nederlands spreken, zonder regionaal accent. En ook presentatoren op radio en TV horen zo te spreken (zegt wie?).

"Misschien moeten we die perfectie loslaten", zegt Stefan Grondelaers. Hij is Vlaming, maar doceert Taalkunde in Nijmegen. En hij schreef mee aan de nieuwe visietekst van de Taalunie. Die is intussen ook al de revue gepasseerd; (zie hoger). Alvast dit uit de inleiding: "Aandacht voor en ondersteuning van taalvariatie mag echter niet ten koste gaan, of in de plaats komen van aandacht voor en ondersteuning van de standaardtaal". Hier lijkt het er wel op dat Grondelaers het belang van de standaardtaal niet erkent. Daarin wordt gepleit voor taalbeleid dat nauwer aansluit bij taalvormen die Vlamingen écht spreken. Alleen Vlamingen? De Taalunie bestrijkt anders het hele Nederlandstallige gebied. Standaardtaal blijft – zeker geschreven – belangrijk (en gesproken dus niet? bedenkelijke insinuatie), maar er is niks mis met wat regionale en sociale inkleuring in de media. Grondelaers ging gisteren in een opiniestuk in De Standaard nog een stapje verder: hij vraagt een nieuwe wind binnen de VRT. In mijn vorige artikelen ging het over het officieel toelaten van afwijkingen van de standaardtaal door (alhoewel dat niet zo expliciet werd gesteld) een normering van regionale talen. Hier gaat het om een ander aspect, nl. het toelaten van regionale talen bij de VRT. Wat mij onzin lijkt, vermits de VRT uitzendingen maakt voor heel Vlaanderen. Bovendien geldt in feite hetzelfde voor de radio; regionale talen zijn immers niet afgelijnd, en zeker niet volgens de zendbereiken van de regionale radio's.

"Dat Nieuwsnederlands (denigrerend bedoeld?) spreekt vrijwel niemand in Vlaanderen, en daar is ook een reden voor", zegt Grondelaers. "In Nederland heeft de taal honderden jaren de tijd gehad om zich te ontwikkelen tot standaardtaal. Alsof er daar geen regionale varianten meer zijn. Maar in onze contreien waren er vroeger enkel dialecten, en het Frans als belangrijkste taal. Omdat er geen norm was, heeft de overheid dan maar beslist het Nederlands uit ­Nederland in te voeren als standaardtaal. Alsof vlaamstaligen allemaal dorpelingen waren, en de bourgoisie allemaal franstaligen. Met een heksenjacht op onze dialecten tot gevolg". Ik denk dat Grondelaers ook weet dat het niet de bedoeling was om dialecten af te schaffen. Dan lijkt het intellectueel oneerlijk om zoiets te beweren. Zou ik zo denken. Bovendien, stel je voor dat Vlaanderen zijn eigen standaardtaal had moeten ontwikkelen, dan waren we daar allicht nooit uit geraakt, als je ziet waar de discussies nu over gaan… 

De VRT was een belangrijk propaganda-instrument om dat Algemeen Nederlands op te leggen (proganda, opleggen, …; misschien komt daarvan de term "taalnazi"?) – hoewel geen enkele Vlaming de nieuwe norm eigenlijk in het hart sloot (behalve diegenen die Algemene Verstaanbaarheid belangrijk vonden) – en is er nog steeds de grote beschermer van (is dat niet de Taalunie, via de politiek?). "In Nederland is dat anders", zegt Grondelaers. "Daar mag je aan nieuwsankers horen waar ze vandaan komen. Niemand maakt daar een probleem van. De weerman uit Friesland heeft een duidelijke tongval, en waarom ook niet?" Wat nog niet betekent dat hij met een tongval zou praten op een nationale zender… Volgens Grondelaers volgt de VRT de haar opgelegde regels ook niet altijd: "Tom De Cock op MNM klinkt een stuk Vlaamser dan Martine Tanghe" (moelijk te zeggen). De openbare omroep zelf liet gisteren weten dat er voorlopig geen reden is om de standaardtaal te laten vallen. En waarom ook.

"Niet mijn Nederlands"

De mening van Grondelaers viel gisteren in veel Vlaamse huiskamers slecht. "Ik heb héél wat reacties en zelfs grove mails gekregen (waar koren is, is kaf). Gek eigenlijk. Eerder al genoteerd: als je aan de taal raakt komt er stennis van. Waarom vechten mensen voor een taal die ze zelf niet spreken? Geweldig (zelfs gewelddadig) voorbeeld van een vreselijke vraag. (1) Alle mensen spreken meerdere talen. Alle Vlamingen spreken meerdere varianten van het Nederlands. Om te beginnen de taal die ze thuis als kind leerden, en verder alle talen die ze zich eigen gemaakt hebben om te kunnen communiceren in andere omstandigheden, zoals op school, in diverse verenigingen, en in professionele contexten. Daarbij is het Algemeen Nederlands (of de taal van de VRT, voor zover die zou verschillen) de universele taal, die door iedereen kan geleerd en gebruikt worden. Iedereen (de "uitzonderlingen" daargelaten) kent de taal van de VRT. Als Grondelaers mij één mens kan tonen die vecht voor het Algemeen Nederlands (of iets wat daar sterk op lijkt) en het zelf niet spreekt, dan eet ik mijn hoed op. (2) Het Algemeen Nederlands is de enige taal waaraan niemand zich stoort (behalve blijkbaar taalvariatielinguïsten). Gelijk welke andere (dus regionale) taal op TV zou daarentegen wel altijd, in meerdere of mindere mate, moeilijk liggen voor mensen die ze niet spreken. En dat is niet zwart/wit. Tussen Algemeen Nederlands en authentieke dialecten ligt een groot grijs gebied. Je aanvaardt een taal meer naarmate ze minder afwijkt van talen die je gewend bent te horen. De Bilzenaar heeft minder moeite met "ich hoa't dich toch gezâeg" dan met het "d'r stə wəter op de bən" van de Hekelgemnaar. Dat wil nog niet zeggen dat ze mekaar op TV het licht van de zon niet zouden gunnen, tenminste zolang bij reporters en presentatoren het standaardnederlands de voertaal is (of er Nederlands gesproken wordt in de Voer zal vermoedelijk alleen de Bilzenaar interesseren). Maar maak een Vlaams TV-programma in het Gents, en niet alleen die van Limburg zullen protesteren, maar ook die van bv. Oudenaarde. Als het Algemeen Nederlands er niet meer zou zijn als standaardtaal, of als een instituut als de VRT die niet meer zou gebruiken, dan is wel het hek van de dam. Stel dat Bart Peeters op tv plots overschakelt op ge, spreekt hij dan geen standaardtaal meer?" Neen, dan spreekt hij geen standaardtaal meer. En Tom Waes zeker niet. Of wil iemand beweren van wel? Er is een groot verschil tussen "ge" aanvaarden in spreektaal (daar heeft zowat heel Vlaanderen absoluut geen moeite mee) en "ge" beschouwen als standaardtaal. Het idee om spreektaal te aanvaarden als standaardtaal (waar variatielinguïsten blijkbaar op aansturen) is absurd, gezien de enorme variatie in spreektalen. Als bepaalde Gentenaren het nieuws in het Gents willen zien, dan beginnen ze maar met TV OOST. Kunnen we eens zien waar de protesten vandaan gaan komen.

Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA), notoir taalliefhebber, retweette gisteren een berichtje van pedagoog Dirk Van Damme, die het voorstel van Grondelaers afbrandde. "Ik ben het er absoluut niet mee eens", zegt Bourgeois. "Die man zegt dat wij het Standaard­nederlands niet kennen, maar ik ken dat Brabantse tussentaaltje dat we zo vaak op tv zien ook niet. Kinnekes, pakt eens da boekske, dat is niet mijn Nederlands. Standaardtaal zorgt net voor gelijke kansen voor iedereen. Daarom moeten we het blijven onderwijzen en blijven hanteren als norm op televisie." Ik moet Bourgois gelijk geven, ondanks zijn naam (of heeft die er niets mee te maken?). Maar ik zou hem toch wel eens willen horen spreken tegen zijn vrienden en familie…