A.I. in de klas

Een kadering van AI gaf ik eerder al, in het artikel Artificiële intelligentie; intussen vrees ik meer en meer dat generatieve AI vooral voordelen heeft voor de ICT-sector, en vooral nadelen voor de maatschappij, en naadloos past in de neoliberale economie die mensen beschouwt als te optimaliseren productiemiddelen en onze wereld om zeep helpt; zie ook het boek Minder is meer. De toepassing van AI, en meer bepaald ChatGPT, in de onderwijscontext is één van de veel besproken aspecten. De nadelen zijn volgens de Zweedse regering (de regering van Zweden, niet onze Zweedse coalitie in Vlaanderen) intussen zo duidelijk dat ze de digitalisering in het onderwijs wil terugdraaien. Er moet meer worden ingezet op feitelijke kennis en basisvaardigheden. Sommige regeringen zijn nog bij de les. Bij ons wordt digitalisering van het onderwijs nog volop gepromoot, ook al blijkt uit een enquête bij 1.600 Vlaamse universiteits- en hogeschoolstudenten dat ze nog altijd het liefst leren met een stylo, fluostiften en een berg papier. Knack publiceert een artikel dat de toepassing van AI in de klas verdedigt; ik leg het op de fileertafel.

Bijwerking 25-10-2023 – Waar het hieronder gaat over de (bedenkelijke) kwaliteit die wordt geleverd door ChatGPT en Bing Chat, kan ik intussen verwijzen naar een test van de tools; zie ChatGPT onder de loep.

AI in de klas: 7 redenen waarom artificiële intelligentie leerlingen slimmer maakt

Elisa Hulstaert & Ann Peuteman, Knack 30/08/2023

Hoewel artificiële intelligentie al niet meer uit onze samenleving weg te denken is (klopt voor AI in brede zin, bv. bij vertalingen en diagnosen), doen veel Vlaamse scholen nog verwoede pogingen om de technologie te verbieden. Nochtans kan (maar zal dat ook?) een systeem als ChatGPT leerkrachten en leerlingen net helpen om beter te presteren. Al dadelijk een vlag-en-ladingprobleem: "artificiële intelligentie" is algemeen, en omvat meerdere soorten AI, maar ChatGPT is een specifieke tool van het type "generatieve AI". Als dit artikel de hele tijd over generatieve AI gaat, is de vlag "artificiële intelligentie" misleidend, en mogelijk bedoeld om een indrukwekkender aura te creëren; dat een chatbot leerlingen slimmer maakt betwijfel ik.

Toen ChatGPT eind november werd geïntroduceerd, hadden de meeste leerkrachten geen idee wat hen overkwam. Hun eerste reflex was om generatieve artificiële intelligentie (AI) zo veel mogelijk buiten de schoolpoorten te houden, maar dat bleek niet zo eenvoudig. Het blijkt dus inderdaad om generatieve AI te gaan, verder kortweg omschreven als chatbot, of "ChatGPT" (van OpenAI; er zijn immers nog andere generatieve AI-tools, zoals DALL-E, en Bard van Google).

Sommige leerlingen, die er thuis al uitgebreid mee hadden geëxperimenteerd, lieten hun taken en werkstukken binnen de kortste keren door ChatGPT of de AI-assistent van zoekmachine Bing maken, of gebruikten een generator om hun powerpointpresentaties op te zetten. Het is dit effect dat Zweden weer naar papier en pen doet grijpen. Je kan maar iets leren door het zelf te doen. Als je probeert je huiswerk te maken met ChatGPT, leer je vooral je huiswerk maken met ChatGPT, maar leer je inhoudelijk weinig of niets. Het gros van de leerkrachten wist niet hoe ze daarmee om moesten gaan. Het gros van de leerkrachten weet niet meer hoe ze moeten omgaan met de toegenomen druk als gevolg van digitalisering, gelijkekansenbeleid, diversiteit, scholenconcentraties, concentratiescholen, pedagogen (zie bv. Pedagogie is boerenbedrog), losgeslagen ouders en politieke bemoeienissen; generatieve AI komt daar nog eens bij.

Eind juni bleek uit een bevraging van Het Nieuwsblad dat amper 5 procent van de Vlaamse scholen al richtlijnen hadden uitgewerkt voor het gebruik van AI. Dat geldt al voor digitalisering in het algemeen, en dus zeker voor AI. Scholen kijken daarvoor ofwel naar elkaar, ofwel naar hun eigen ICT-coördinator, die niet per se over de juiste competenties beschikt. Als er binnen een scholengroep al afspraken gemaakt worden, dan gaat het meestal over technische aspecten (apparatuur en netwerken, adviseurs/verkopers genoeg op dat vlak), niet over functionele (inpassing in de leermethodiek).

Nu het eerste volledige schooljaar met ChatGPT van start gaat (2023/24), verwachten AI-experts dat het onderwijs wel op de kar zal moeten springen. Marketingtruc: de gewenste toekomst voorspellen. AI-experts stellen hun werkgebied veilig.  Wordt er ook geluisterd naar scholen en ouders? Misschien wordt het tijd voor een nieuwe basale fout, iets als "voorbarige extrapolatie". 'Het is niet realistisch om het gebruik van tekst- en beeldgeneratoren te blijven verbieden', zegt computerwetenschapper Thomas Winters (KU Leuven), die gespecialiseerd is in taalmodellen en creatieve AI. Je verwacht toch niet dat een academicus gespecialiseerd in creatieve AI iets anders gaat zeggen? Dit is bij de duivel te biecht gaan.

'Je kunt toch niet met zekerheid vaststellen of een taak al dan niet met AI is gemaakt. Leerkrachten die dat proberen, zullen in een tijdrovend kat-en-muisspelletje terechtkomen dat ze onmogelijk kunnen winnen. Zeker nu AI in almaar meer apps en programma's wordt ingebouwd. Er is geen ontkomen meer aan.' (1) Hier speelt ook een soort vlag-en-ladingprobleem: de student levert iets af onder zijn eigen vlag, maar de lading komt van iemand anders. (2) Als er geen ontkomen meer aan is, dan is dat te danken aan het gewicht van de ICT-sector in de huidige economie, en de steun daarbij van murw bewerkte politici (met aandelen in de techsector), die geld geven voor de Digisprong, dat uiteraard zal opgesoupeerd worden aan ICT, doorgaans de technische kant. En vervolgens moeten die ICT-middelen misschien ook wel ingezet worden in de klas…? Zonder enige vorm van functioneel ICT-beleid is dat uiteraard de zoveelste stressbron. (3) Er zijn altijd vluggerds, leerlingen en studenten die de mogelijkheden van ICT met plezier uitpluizen, en dan ook ChatGPT e.d. zullen inzetten voor hun eigen gemak, los van begeleiding door, of richtlijnen van de school. Maar dat is nog geen reden om dergelijke praktijken normaal te vinden. (4) Nog het strafste: dat je niet met zekerheid een bron kan vaststellen betekent toch niet dat je dan maar alles moeten toelaten? De techsector speelt hier een smerig spel, door generatieve AI zonder degelijke begeleiding op het grote publiek los te laten. Anderzijds kan je het oneigenlijk gebruik van ChatGPT moeilijk beletten. Een logisch denkende maatschappij zou ervoor zorgen dat generatieve AI niet op de markt komt vooraleer ze gereguleerd en herkenbaar is (!). Zie ook Het sijpelt langzaam door: ChatGPT is intellectuele diefstal op wereldschaal. (5) En weer het klassieke vlag-en-ladingprobleem: AI wordt misschien in meer en meer apps en programma's ingebouwd, maar dat betekent nog niet dat het altijd om generatieve AI gaat (zie verder, over "solvers", onder reden 1).

Toch blijven veel scholen, leerkrachten en ook ouders eerder weigerachtig staan tegenover ChatGPT en soortgelijke technologie. Begrijpelijk. Onze kinderen zijn al te veel bezig met hun appjes de hele dag. En dan nog eentje extra. Waar ze bovendien lui van worden en niks van leren. Zie ook Tips voor meer aandacht en Van brokkelbrein naar focus. En wie betaalt dat allemaal? Vergeet niet dat leerkrachten (en ouders!) de voorbije jaren de ene hervorming na de andere hebben moeten verteren (inclusief de toenamen van kosten). Ze zitten echt niet te wachten op nog een grote verandering', zegt Robbe Wulgaert, leerkracht computationeel denken (zeker een interessant vak, ook zonder AI!) en programmeren aan het Gentse Sint-Lievenscollege en docent in de educatieve master klassieke talen van de UGent. 'Sommigen vrezen ook dat AI hun job weleens overbodig zou kunnen maken (en dat China het westen gaat overrompelen). We moeten hun dus duidelijk uitleggen dat het net de samenwerking van mens en technologie is die het onderwijs beter en efficiënter kan maken.' Idealiter wordt een toepassing van technologie getrokken door de maatschappij, in plaats van opgedrongen door de techsector. Maar digitalisering wordt door de sector gepromoot, als dé manier om meer geld te verdienen, en desnoods bij werkenden door de strot geduwd zoals bij de ganzen, officieel om het werk lichter te maken, de ervaring te verbeteren, efficiëntie te verhogen (!), de mens te bevrijden…, maar in realiteit eerder gewoon om meer rijkdom te vergaren (zie ook The tyranny of metrics en Managerialisme). Generatieve AI is op dat vlak het nieuwste speeltje van de neoliberale economie, die continu streeft naar goedkopere werkkrachten. Dat daarnaast in de schoolcontext sommige leerlingen dit vanzelf oppikken en uitbuiten is eerder nevenschade, en geen reden tot veralgemening.

Voorstanders zijn ervan overtuigd dat het onderwijs het zich simpelweg niet kan veroorloven om alle mogelijkheden die AI biedt zomaar links te laten liggen. Da's nogal wiedes dat ze dat vinden, anders waren het geen voorstanders. Zeker niet in een tijd dat er een tekort is aan leerkrachten (alsof AI het tekort aan leerkrachten gaat opvangen?? denken ze robotjes voor de klas te zetten?) en Vlaamse leerlingen almaar slechter scoren in allerlei internationale onderzoeken (net als gevolg van o.m. de om zich heen grijpende digitalisering). 'AI kan leerkrachten veel taken uit handen nemen (maar zal ze dat ook doen?), waardoor ze meer tijd hebben om zich echt met hun leerlingen bezig te houden', zegt Winters. AI is eerder de zoveelste extra belasting voor leerkrachten. 'Maar de grootste gamechanger is dat leerlingen meteen feedback krijgen op een test of taak en daar dus geen dagen of zelfs weken meer op hoeven te wachten (anders wel dan?). Daardoor kunnen ze meer en ook sneller leren.' Daar zit iets in, maar wat heeft dat dan weer te maken met AI? Niks, vrees ik. Het gebruik van gedigitaliseerde leersystemen kan dat voordeel inderdaad bieden, maar dat staat wel helemaal los van de toepassing van AI daarbij. Dus dit is een serieus gebrekkige aspectscheiding, of zelfs bedrieglijke manipulatie, en waarschijnlijk niet eens opzettelijk, maar wel gebaseerd op een onwrikbaar maar vals geloof in digitalisering, een soort rattenvanger van Hamelen.

Lees ook: Artificiële intelligentie op school: 4 valkuilen. Dat artikel (over de vier valkuilen) verwijst naar dit (over de zeven redenen), en geeft vier terechte waarschuwingen: let op voor hallucinaties, blijf alert voor misbruik, bestrijd gemakzucht, en vergeet niet zelf na te denken. Ik vind het wel vreemd, en een beetje beangstigend, dat artikelen over AI ofwel positief ofwel negatief zijn, wat polarisatie uiteraard versterkt; voorstanders lezen liever positieve artikelen, tegenstanders liever de negatieve, zodat de uiterste standpunten worden bevestigd. Sociale-media-grootmachten verbergen zelfs niet dat hun algoritmen polarisatie ondersteunen, en de gecentraliseerde netwerken rond influencers versterken dat effect nog eens. In dat opzicht is het tweepartijenstelsel in Amerika uiteraard een wereldramp. Daar gaat het echter vooral over politieke polarisatie; dan beter het egalitaire politieke landschap van België of Nederland, waar we elkaar tenminste leren begrijpen (tot alle partijprogramma's op elkaar gelijken). Met AI is het net eender: voorstanders die alleen nog positieve artikelen lezen zullen niet beseffen dat de nadelen van generatieve AI groter zijn dan de voordelen. Ja, da's mijn eigen opinie, ik weet het; ze is vooral gebaseerd op de verschuiving van controle, weg van de mens en zijn menselijkheid, naar domme automatismen opgezet door de techsector.

En tussen de regels door bedenk ik ineens nog iets: de groeiverslaving van het neoliberalisme (zie Minder is meer) heerst evengoed in de techsector, en met managerialisme en metingenfixatie in het achterhoofd ben ik zelfs geneigd neoliberalisme en digitalisering als één pot nat te beschouwen. Zie ook World Wide Waste – How digital is killing our planet. De techsector triomfeert met de groei van de toepassing van generatieve AI, terwijl een onschatbare massa aan slechte IT-systemen (zie ICT-ellende) nooit gecorrigeerd worden en nog steeds worden bijgemaakt. Mijn laatste ervaring: om bij Eneco het overlijden van een klant te melden moet je ofwel inloggen met de (niet gekende) account van de overledene, ofwel klant worden… (ik heb de overledene dan maar als nieuwe klant geregistreerd). Dat de primitieve chatbot van Eneco je doorschakelt naar een echte medewerker is begrijpelijk; dat die echte medewerker het probleem niet ziet is ontmoedigend; dat een dergelijk systeem door ICT wordt opgedrongen is hemeltergend. Een normaal e-mailadres is zeldzaam; de mensen die nog mails van klanten kunnen beantwoorden zijn met uitsterven bedreigd.

1. Leerlingen krijgen les op maat

Het gebruik van chatbots (bedoeld wordt generatieve AI) kan leerkrachten ontzettend veel tijd besparen. 'Om te beginnen kunnen veel organisatorische en administratieve taken op die manier worden geautomatiseerd. Denk maar aan het opmaken van lesroosters of het invullen van een leerlingvolgsysteem', zegt Bert Smits van Schoolmakers, een organisatie die scholen helpt om vernieuwende onderwijsinitiatieven op de sporen te zetten. (1) Ik heb gezocht naar informatie over het gebruik van chatbots bij het opmaken van lesroosters, maar niets gevonden. Dat zou mij ook verbaasd hebben; een lesrooster opmaken kan je automatiseren met een optimalisatiesysteem ("solver" in het jargon), en mits het invoeren van een doel (bv. zo weinig mogelijk gaten in het rooster voor studenten en leerkrachten) en beperkingen (lesprogramma en beschikbare leerkrachten en lokalen). Dat is iets heel anders dan een chatbot, die tekstuele informatie produceert op basis van een tekstuele vraag. (2) Schoolmakers biedt een interessante vorming aan omtrent de invloed van ChatGPT op ons onderwijs … aan €650 + BTW per dagdeel! Zie je waar het heen gaat? Ze zitten ook op Facebook, YouTube en Twitter. ICT overwoekert de maatschappij, inclusief het onderwijs, en zuigt alle middelen op. 'Dankzij generatieve AI kunnen leerkrachten hun lessen ook veel gemakkelijker voorbereiden. Chatbots kunnen hen inspireren, relevante invalshoeken aanreiken en ook bronnen suggereren. En dat in een fractie van de tijd die ze daar anders aan spenderen.' Nevenschade bij leerkrachten: de chatbot verhoogt het gemak en dus de efficiëntie van de lesvoorbereiding, maar heeft geen invloed op de effectiviteit van de les, of zelfs een negatieve, gezien de onzekerheid over de kwaliteit van de antwoorden van de chatbot. Gezien de al grote druk op leerkrachten (zie hoger) zullen ze geneigd zijn de efficiëntie te omarmen en de daling van de kwaliteit te negeren (systeem van het zevende knoopsgat).

Ook het opmaken van oefeningen, toetsen en examens gaat op die manier een stuk vlotter. Als een leerkracht natuurwetenschappen, bijvoorbeeld, vijf oefeningen opstelt in verband met de dichtheid van stoffen, kan een chatbot er zonder problemen nog vijftig in dezelfde stijl maken. 'Alleen zal de correctiesleutel die er wordt bijgeleverd soms (?) niet erg (?) betrouwbaar zijn', zegt Wulgaert. 'Het verbeterwerk kijk je dus het best nog eens na of doe je gewoon zelf.' Geen idee wat dit betekent, behalve dat je dan ook de correctiesleutel nog moet corrigeren. Ik zie geen verband met de richtlijnen omtrent verbetersleutels bij KULeuven. Je mag er overigens donder op zeggen dat er fouten door de mazen van het net zullen glippen.

Het is ook mogelijk om naast gewone opdrachten gemakkelijkere of moeilijkere oefeningen te laten genereren (is dat zo? ik zou dat ding toch eens moeten proberen). Zo wordt diversifiëren meteen heel wat eenvoudiger. Toetsen of examens die jaar na jaar worden hergebruikt, kunnen ook een make-over krijgen waarbij de opdrachten niet alleen inhoudelijk worden aangepast maar ook in een eigentijdser jasje worden gestoken. Zo kan een leerkracht Nederlands een chatbot vragen om haar dictees inclusiever te maken door er mensen van kleur, gezinnen met twee papa's of kinderen met een beperking in op te voeren. Alsof dat de vaardigheid van de leerlingen gaat verbeteren…? Waar zijn we mee bezig? AI als ondersteuning van woke? Dat is het omgekeerde van gebrekkige aspectscheiding, een soort aspectcontaminatie, zoals het gebruik van de voorrang van rechts als snelheidsbeperking.

Als leerlingen oefeningen op hun laptop of chromebook maken, kan (…) de leraar hun vooruitgang dankzij AI ook beter opvolgen (als daar een gepast systeem voor bestaat). Als ze bijvoorbeeld een hele reeks Franse werkwoorden moeten vervoegen, dan zal het systeem (welk systeem? een chatbot waar ze toetsen maken?) het meteen merken als iemand de plus-que-parfait nog niet goed onder de knie heeft. Dat wil ik zien werken. 'De leerling in kwestie zou dan meteen een filmpje te zien kunnen krijgen (hupsakee, de visuele cultuur) waarin dat nog eens wordt uitgelegd (en wie gaat productie en opslag van die filmpjes doen? en betalen?). En de volgende keer dat ze werkwoorden moeten vervoegen, zal het systeem hem daar automatisch extra oefeningen over laten maken', zegt Smits (toch robotjes voor de klas?). 'De leraar krijgt ondertussen een rapport van de vorderingen van de leerlingen en suggesties over materie die hij beter nog eens herneemt. Zo kan in feite iedereen leraar zijn?! Tekorten dadelijk opgelost. Behalve bij de informatici die al die systemen moeten onderhouden… Systeem van het zevende knoopsgat: automatische systemen maken ons dommer. Op termijn zullen er zelfs programma's zijn die meteen alternatieve methodes voorstellen om de leerstof over te brengen.' Ook een ICT-klassieker: de volgende versie zal beter zijn (meteen ook de meest misbruikte reden om mankementen niet zo snel mogelijk op te lossen).

Deze laatste paragraaf lijkt mij niet gebaseerd op generatieve AI, maar gaat heel wat stappen verder. Wat hier wordt voorgesteld is immers een geïntegreerd leersysteem, met daarin een AI-gebaseerd subsysteem dat de kwaliteit van een antwoord evalueert. Ik betwijfel of een dergelijk systeem al bestaat, amper een jaar na de vrijgave van GPT-3. Indien wel, dan is dit een mooi voorbeeld van een potentiële toepassing, die echter door de vele praktische beperkingen niet gauw zal ingevoerd worden. Indien niet, dan is dit uiteraard je reinste boerenbedrog. Nogmaals voorbarige extrapolatie.

Deze hele sectie is wel een voorbeeld van manipulatieve informatie. De titel zegt dat AI in de klas ervoor zorgt dat leerlingen les op maat krijgen. Les op maat maakt vooral voor de sterke en de zwakke leerlingen een groot verschil in de effectiviteit van de opleiding, maar schiet er door toenemende belasting voor leerkrachten net hoe langer hoe meer bij in. AI zou het inderdaad gemakkelijker kunnen maken om diverse lesinhoud te genereren (tenminste voor zover ze betrouwbaar is); het grootste struikelblok voor les op maat is echter de belasting van de leerkrachten, en niet het ontbreken van één of andere tool. Bovendien, en dat vergeten de meeste werknemers en werkgevers, zorgen repetitieve taken, zoals het genereren van variaties, net voor een vermindering van stress. Op elk moment creatief en productief zijn, ook al zou het management dat wel willen, is voor een mens zeer stresserend, getuige de burn-out epidemie (zie bv. In de ban van burn-out). Pogingen om het lesgeven zodanig te automatiseren dat zelfs het poetspersoneel kan invallen gaan dan ook verkeerd uitdraaien; dan krijgen die immers ook burn-out, zodat er ook al niet meer gepoetst wordt (grapje).

2. Scholieren leren kritisch denken

Dat ChatGPT en andere de bal al eens misslaan, is niet alleen een nadeel. Leerkrachten kunnen daar net gebruik van maken om hun leerlingen kritisch met bronnen te leren omgaan. 'Stel dat je het in de les over steden in de middeleeuwen hebt gehad', zegt Wulgaert. 'Dan zou je je leerlingen de opdracht kunnen geven om met een chatbot drie alinea's over dat onderwerp te schrijven. Vervolgens vraag je hen om de begrippen aan te duiden die ze uit de les kennen, zoals belfort of charter, en te beoordelen of die correct zijn gebruikt. Het is best mogelijk dat zo'n systeem bijvoorbeeld beweert dat een drieslagstelsel beter is dan een tweeslagstelsel omdat boeren dan maar een derde van hun oogst hoeven af te staan. Dat klinkt plausibel, maar het klopt natuurlijk niet (als gij het zegt :-). Zo oefenen leerlingen dus niet alleen die begrippen in, maar leren ze ook factchecken.' (1) Kijk nu even wat hier gebeurt: ICT-middelen (algemeen AI, specifiek chatbot) worden hier gepresenteerd als ondersteuning voor het leren van een standaard vaardigheid, nl. kritisch denken, die jammer genoeg verdwijnt als gevolg van andere ICT-middelen, nl. social media… Dat alles is uiteraard ten voordele van de ICT-industrie. (2) Bovendien kan je kritisch denken toepassen op gelijk welke bron van informatie, bv. artikels uit kranten en weekbladen. Bewijs te over in deze blog. Dit is je reinste manipulatie.

Ook bij de KU Leuven, die als een van de eerste onderwijsinstellingen van het land richtlijnen voor het gebruik van tekst-, code- en beeldgeneratoren uitwerkte, denken ze er zo over. 'Generatieve AI kan een hefboom zijn om kritischer te leren denken', zegt vicerector onderwijsbeleid Tine Baelmans. 'Als wij er in het onderwijs voor zorgen dat onze leerlingen en studenten voldoende basiskennis en -vaardigheden (!!) hebben om te detecteren wanneer een systeem als ChatGPT fouten maakt, leren ze die resultaten kritisch beoordelen (leren ze alles kritisch te beoordelen). De kans is groot dat ze die houding dan op den duur aannemen tegenover alles wat wordt gegenereerd, geschreven of beweerd.' Ook weer een vreemde wending. Studenten zouden moeten leren de fouten te herkennen van een chatbot, en kunnen die vaardigheid dan algemeen toepassen? De ICT-sector zal het weer graag horen. Een basisvaardigheid als kritisch denken wordt uiteraard beter los van ICT aangeleerd. Boeken daarover vind je genoeg overigens, zeker in het Engels. Of leest niemand nog boeken…?

3. De taalvaardigheid gaat erop vooruit

Niet alleen zijn Vlaamse leerlingen almaar slechter in begrijpend lezen, ook een coherente tekst schrijven is voor velen allesbehalve evident. Ook daar zou generatieve AI bij kunnen (…) helpen. 'Als je je leerlingen de opdracht geeft om thuis een verhandeling te schrijven, dan kun je er zeker van zijn dat je teksten zult binnenkrijgen die een chatbot heeft gemaakt', zegt Wulgaert. 'Je kunt ze beter toelaten om een instructie op te stellen voor een tekstgenerator. Vervolgens kunnen ze het resultaat evalueren en aanpassen.' Hij bedoelt waarschijnlijk een instructie opstellen in de klas, en het resultaat samen evalueren.

Om te beginnen kan zo'n tekstgenerator hen van hun angst voor het witte blad afhelpen. 'Zelfs als ze weten wat ze willen schrijven, vinden leerlingen het vaak moeilijk om aan een tekst te beginnen', zegt professor techniekfilosofie (allicht ook geen tegenstander) Lode Lauwaert (KU Leuven). 'AI kan hen een duwtje in de rug geven om de eerste regels op papier te zetten.' Wel angst voor een wit blad, maar niet voor een leeg scherm?

Zodra ze daadwerkelijk aan het schrijven zijn, kunnen de AI-gestuurde schrijfprogramma's – en dat zijn er steeds meer – suggesties doen om hun tekst beter te maken. Dat gaat dan van spelling tot woordkeuze en zinsbouw. 'Taalmodellen zijn er vooral goed in om structuur in een tekst aan te brengen', zegt computerwetenschapper Jeroen Baert. 'Een leerling kan zijn schrijfopdracht aan zo'n tool voorleggen met de vraag om ze beter te structureren en ook uit te leggen waarom.' Op die manier leren scholieren onder meer om taalregisters van elkaar te onderscheiden en een tekst logisch op te bouwen. Daarnaast kunnen dergelijke programma's een grote hulp zijn voor leerlingen met dyslexie of andere leerstoornissen. (1) Typisch aan iets leren is dat je het zelf moet doen. Als je klakkeloos alle correcties van de spelling- en grammaticacontrole overneemt produceer je wel een tekst die voldoet aan de regels van die ene controller, maar leer je uiteraard niks van spelling en grammatica. Tekstcontroles van verschillende applicaties (bv. mail, tekstverwerker, werkblad, …) gebruiken bovendien niet allemaal dezelfde regels (basale fout: parallelle paden), wat de verwarring nog groter maakt, en dus de kans dat je iets onthoudt nog kleiner; om conflictenstress te vermijden kan je dan beter niets onthouden. En of ze dan de regels van de Taalunie volgen, daar heb je helemaal het raden naar. (2) Eerst zien en dan geloven (het moment van de kennismaking komt steeds dichterbij).

Ook bij het aanleren van vreemde talen kan AI worden ingezet. Als jongeren de Engelse woorden die ze uit het hoofd moeten leren in een chatbot invoeren, kunnen ze hem vragen om die in een gesprek te gebruiken. Zo oefenen ze die woorden niet alleen in, maar leren ze ook in het Engels converseren (voor zover de chatbotresultaten betrouwbaar zijn…). 'Chatbots zijn onvermoeibare gesprekspartners én virtuele taalcoaches', zegt professor computerlinguïstiek Veronique Hoste (UGent). 'Daarnaast zijn er specifieke apps die je uitspraak kunnen beoordelen of moeilijke woorden en begrippen uitleggen terwijl je aan het lezen bent. De taalleerkracht blijft een cruciale rol spelen (ah, toch? om de chatbot te corrigeren?), maar zulke AI-toepassingen (specifieke apps dus) kunnen hem of haar zeker ondersteunen.'

Ik stelde de volgende vraag aan de AI-assistent van Bing: schrijf een paragraaf met de woorden taalcoach, gesprekspartner, onvermoeibaar, chatbot en virtueel. Het resultaat:
Een taalcoach is een persoon die helpt bij het verbeteren van de taalvaardigheden van een ander. Een taalcoach kan fungeren als gesprekspartner en kan helpen bij het oefenen van de taal. Een taalcoach is vaak onvermoeibaar en blijft de leerling motiveren om te blijven oefenen. Tegenwoordig zijn er ook chatbots die kunnen helpen bij het leren van een nieuwe taal. Een virtuele taalcoach kan bijvoorbeeld via een chatfunctie op een website of app worden ingezet om de gebruiker te helpen bij het leren van een nieuwe taal.
Alvast proper geschreven… Ik zie wel vooral een opsomming van de betekenissen van de opgegeven woorden, zelfs in de volgorde van de opgave, en ik mis het idee dat een chatbot onvermoeibaar is. Verder wordt ook hier, net als in het artikel, het werkwoord "kunnen" wel zeer frequent gebruikt. Miljaar, zou dat artikel over AI in de klas ook met een chatbot geschreven zijn? Schrijf een artikel over de 7 redenen waarom artificiële intelligentie leerlingen slimmer maakt? Maar die vraag leidt, min of meer geruststellend, naar het artikel zelf, mogelijk omdat de chatbot samenwerkt met de browser.

Wat mij toch doet denken aan het gevaar van artikelen over de voordelen van de chatbot, die door de chatbot zelf geschreven zijn. Nog iemand die het probleem ziet? En nog zo'n probleem: AI schrijft nu ook boeken en meteen hun recensies. Digitalisering haalt het slechte in de mens naar boven. Ik vrees dat dit meer en meer duidelijk wordt.

4. De echte wereld komt de klas binnen

Dit lijkt te impliceren dat de klas niet de echte wereld is…? Met behulp van zogenaamd immersieve technologie (virtual reality, nog zo'n zwart ICT-gat) kunnen leerlingen helemaal in de leerstof worden ondergedompeld (en virtueel verdrinken!). Via Discovery Tour, een educatieve toepassing van het computerspel Assassin's Creed (decadentie was één van de oorzaken van de ondergang van het Romeinse Rijk), kunnen ze bijvoorbeeld door het oude Egypte of Griekenland dwalen. Als het in de biologieles over het ademhalingsstelsel gaat, dan kan de leerkracht de klas vragen om via Human Anatomy VR op zoek te gaan naar de luchtpijp en de longen in het lichaam van een virtuele (gelukkig maar) patiënt die op een operatietafel ligt. Niet alleen is de kans dan groter dat leerlingen de les boeiend vinden (visuele cultuur…), in veel gevallen (?) zal de leerstof ook beter blijven hangen. En allemaal een VR-bril dan maar? Aan €500 tot €1000? En hoe gaat dat examen eruit zien?

Dat kan (…) ook in technische en beroepsopleidingen een grote meerwaarde zijn. 'In de klas kunnen leerlingen vaak niet oefenen met de dure toestellen waarmee ze op de werkvloer zullen moeten werken. Voor scholen is het nu eenmaal onbetaalbaar om telkens weer de nieuwste elektromotor aan te kopen', zegt Bert Smits. Maar wel de nieuwste PC en VR-bril? Om vervolgens motoren te herstellen in … virtual reality? 'Via een combinatie van virtuele realiteit en AI kunnen leerlingen nu toch al een beetje met die nieuwe technologieën kennismaken. En als die achterhaald zijn, dan volstaat een update om weer helemaal mee te zijn.' Als je nog iemand vindt om het filmpje aan te passen.

In sommige studierichtingen leren jongeren via rollenspelen hoe ze met klanten of patiënten moeten omgaan. Daarvoor maken leerkrachten graag gebruik van simulanten, maar die vinden ze niet altijd. Ook daar kan AI bij helpen. 'Taalmodellen kunnen worden gebruikt om gesprekken in te oefenen', zegt Baert. 'Om je voor te bereiden op een sollicitatiegesprek – om maar iets te noemen – volstaat het om een chatbot een duidelijke instructie te geven: "Ik wil bij het bedrijf Philips solliciteren voor de functie van administratief bediende. Gedraag je als een recruiter." Op dezelfde manier kun je een tekstgenerator opdragen om de rol van een moeilijke klant of een lastige patiënt te spelen.'
Op de vraag "speel de rol van een lastige patiënt" zegt het ding "Goedemiddag, ik ben uw arts. Hoe kan ik u helpen vandaag?"… :-)

5. Studeren gaat sneller

ChatGPT kan voor tieners een heel behulpzame studiebuddy zijn. Snap je een opdracht niet goed of vraag je je af hoe je een heel hoofdstuk uit je geschiedenisboek kunt verwerken, dan zal hij je advies geven of inzichten aanreiken. Het is ook relatief eenvoudig om met behulp van een chatbot een zelftest te maken om je kennis te toetsen. 'Je zou bijvoorbeeld een biologieles kunnen invoeren (ach zo? en hoe gaat dat dan?) en ChatGPT opdragen om daar vragen over te stellen', legt Winters uit (en dan stelt een leerling een heel andere vraag en zit je vast). 'Dat hoeven niet louter meerkeuzevragen te zijn. Het systeem is heel goed in staat om open vragen te formuleren (ik moet dat echt eens gaan uittesten). Wellicht zul je dan ook vragen krijgen die je leerkracht nooit zou stellen, maar dat kan je net uitdagen en tot nadenken aanzetten.' Volgens Winters is het maar een kwestie van tijd voor elk leerboek een interface heeft waaraan je vragen kunt stellen wanneer je iets niet begrijpt. 'De resultaten moet je natuurlijk altijd kritisch bekijken', zegt hij (nu breekt mijn klomp). 'Het is best mogelijk dat iets niet klopt (ja, zeg) of dat het antwoord is gebaseerd op kennis die helemaal niet in je handboek staat en die je dus ook niet hoeft te kennen (oeps, te veel geleerd).'

Ik krijg bij deze paragraaf opnieuw de indruk dat dit artikel, met zijn zeven redenen, vooral reclame is voor potentiële mogelijkheden van een chatbot, eerder dan een beschrijving van methoden die het onderwijs gaan ondersteunen. Veel "kunnen", en veel dingen waarvan ik denk "eerst zien en dan geloven" (maar ik ben ook niet bepaald lichtgelovig). Ik heb er geen grondige analyse van gemaakt, maar tijdens een half uur online ook nergens nuttig materiaal gezien, noch in Vlaanderen, noch in Nederland. 

6. Hun creativiteit wordt aangewakkerd

Veel scholieren vinden kunst vooral saai. Vaak krijgen ze in de klas een schilderij te zien of luisteren ze naar een muziekstuk om vervolgens de kenmerken uit het hoofd te leren. Die lessen blijven meestal niet lang hangen. Maar als er wat AI bij komt kijken, dan is de kans groot (ach zo?) dat hun interesse wél wordt gewekt (en waarom dan? omdat het hip is om technologie achterna te hollen?). Na een les over het impressionisme kan een leerkracht hun bijvoorbeeld de opdracht geven om een beeldgenerator kunstwerken te laten maken in de stijl van Renoir of Monet. Zo zullen ze veel beter leren wat die stijl inhoudt dan wanneer ze de kenmerken ervan kunnen opdreunen. (1) Kennis van kunst wordt gereduceerd tot wat een machine daarover kan vinden op het internet. Menselijke creativiteit wordt gereduceerd tot nullen en enen, en overgelaten aan de techsector. Exit Stukken van mensen. (2) "Kenmerken uit het hoofd leren" en "opdreunen" zijn op zich al technische reducties van menselijke mogelijkheden, wat uiteraard de sprong vereenvoudigt naar technologie als oplossing van een probleem dat er geen zou moeten zijn. De technologische uitspraak "voor elke oplossing is er wel een probleem" wordt meer en meer in praktijk gebracht.

AI kan ook knutsel- en tekenlessen een pak boeiender maken. Zeker voor leerlingen die niet meteen veel tekentalent hebben. 'In de lagere school zou je kinderen met schaar, lijm en papier een jurk kunnen laten ontwerpen', zegt Wulgaert. 'Vervolgens maak je een foto van het resultaat en laad je dat op in een beeldgenerator als Midjourney of DALL-E. Die toont dan hoe de jurk er in het echt uit zou uitzien. Hetzelfde kun je doen wanneer leerlingen een maquette moeten maken.' Ook weer een eerder hoog "zou ik eens moeten zien" gehalte. Het aanleren van basisvaardigheden in de scholen is al serieus achteruitgegaan, getuige de PISA-test. Door technologieën als AI in te schakelen leren jongeren meer en meer alles aan technologie over te laten, en ik bedoel alles: schrijven, rekenen, tekenen, vertalen, begrijpen, communiceren, combineren, ontwerpen, bouwen, zorgen, musiceren, componeren, … En dan geloven ze uiteraard ook veel gemakkelijker dat technologie het klimaatprobleem gaat oplossen.

Die nieuwe mogelijkheden dagen scholieren ook uit om originele presentaties of werkstukken af te leveren. 'Zocht je vroeger beelden voor een powerpointpresentatie, dan moest je het altijd met dezelfde (??) onlinebeelden doen', zegt Kristin Van Damme, senior onderzoeker bij imec-mict-UGent. Beperkte zoekstrategieën? 'Met beeldgeneratoren kun je nu heel gemakkelijk originele beelden maken die perfect bij je werk passen (werk dat door generatieve AI gemaakt is?). Hoe creatiever je prompt (de vraag of het commando, nvdr) is, hoe origineler het resultaat.' Waarom denk ik nu aan chaostheorie? Leerlingen hebben dus geen excuus meer om met ongeïnspireerde presentaties aan te komen. 'AI biedt de mogelijkheid om alle bestaande stijlen met elkaar te combineren', zegt Vincent Buyssens, creatief digitaal strateeg bij Starhaven en docent innovatie en communicatie aan Thomas More hogeschool. 'Hoe meer leerlingen van kunstgeschiedenis kennen, hoe breder hun referentiekader is en hoe indrukwekkender de resultaten zullen zijn als ze met een beeldgenerator aan de slag gaan.' Resultaten die we vervolgens ook weer door AI kunnen laten beoordelen…

7. Hulp van ouders niet meer nodig

Voor scholieren is het ontegensprekelijk een groot voordeel om hoogopgeleide, Nederlandstalige ouders te hebben die veel tijd voor hen uittrekken. Als ze de leerstof niet begrijpen, dan kan hun vader of moeder dat doorgaans wel uitleggen. Hun ouders geven meestal ook gretig feedback wanneer ze een verhandeling moeten schrijven of een spreekbeurt voorbereiden. 'Dat is een mooi voorbeeld van de democratisering die AI teweegbrengt: élke leerling die een computer en internetaansluiting heeft, kan nu zulke feedback krijgen', zegt Winters. (1) Zelfs ouders zijn vervangbaar door AI?! (2) "Hoogopgeleide Nederlandstalige ouders die veel tijd voor hen uittrekken" wordt voorgesteld als het ideaal, en wat daarvan afwijkt proberen we te corrigeren? Zo zit het leven niet in elkaar. Er zijn nu eenmaal ouders in alle soorten, en die hoogopgeleide Nederlandstalige die veel tijd uittrekken zijn uitzonderingen. En waarschijnlijk hebben die de verkeerde huidskleur of religie of geaardheid of leeftijd, waardoor ze werkloos zijn. Er zijn heel wat nuttiger vormen van democratisering dan iedereen aan een chatbotinfuus te hangen.

Daartoe kunnen scholieren hun tekst alinea per alinea invoeren en er dan vragen over stellen. Kun je deze passage verbeteren? Welk aspect? Is dit een goede inleiding? Hoe wordt dat in 's hemelsnaam beoordeeld? Vat het slot mijn tekst goed samen? En dit dan? Vergelijken met een samenvatting die de chatbot zelf zou maken? 'Eigenlijk ga je met het computersysteem in gesprek', legt Wulgaert uit. 'Doordat het niet alleen aanpassingen voorstelt maar ook de reden uitlegt, kunnen leerlingen daar echt veel uit leren.' Het nieuwe orakel van Delphi, waarbij indertijd ook al sprake was van hallucinaties, als gevolg van het inademen van etheen. En net zoals weldenkende mensen zich 3600 jaar geleden lieten verleiden om te luisteren naar het orakel van Delphi, doen ze nu hetzelfde met ChatGPT. Sam Altman als de nieuwe Pythia; hij denkt dat we vroeg of laat iets zullen ontdekken dat ons de stuipen op het lijf jaagt; zie hier.

Ook kinderen met een andere thuistaal dan het Nederlands doen er hun voordeel mee, want in sommige systemen kun je heel vlot van de ene taal naar de andere springen. Stel dat een leerling van Iraanse afkomst, die nog met het Nederlands worstelt thuis, tot de conclusie komt dat hij niet goed begrijpt wat een federale staat is. Dan kan een chatbot hem het begrip in het Farsi toelichten, en daarna gaan ze door in het Nederlands. Zonder dat hij daar ouders die vlot Nederlands spreken voor nodig heeft. Dit is kwestie van vertaling, en op dat vlak wordt al jaren nuttig gebruik gemaakt van AI-systemen, met een duidelijke verbetering van applicaties als Google Translate en DeepL tot gevolg (hoewel het nog vrij eenvoudig blijft om fouten te vinden). Maar dat is wel nog iets heel anders dan het inschakelen van generatieve AI in de klas, dus ook hier wordt de lezer een rad voor ogen gedraaid.