menu
Dit pamflet kant zich tegen de zelfvernietigingsoorlog die een flink deel van de intellectuele elite voert tegen de moderne, westerse samenleving.
Woke startte vanuit een drang naar non-discriminatie, maar bereikt intussen het omgekeerde. Woke houdt de westerse mens een spiegel voor van zijn eigen slechtheid. We worden moreel gedwongen tot schaamte. De samenleving bestaat dan alleen nog uit slachtoffers en daders, waarbij die laatsten wordt aangemaand het boetekleed aan te trekken en onvrij te zijn in woord en gedachte. Vooral in de academische wereld is het wokisme zeer intens aanwezig en wordt vrijheid bedreigd. Bart De Wever pleit voor samenhang, vooruitgangsdenken, vrijheid en verknochtheid aan de waarden van de verlichting, zonder schuld en boete over wie wij, gemeenschap van Vlamingen, zijn en waren.
Een werkje van 133 pagina's, ook al zijn daar nogal wat blanco's bij, is toch een boek(je), zou ik denken. Dat dit toch een pamflet wordt genoemd, d.i. een "gedrukt geschrift van beperkte omvang over een actueel onderwerp", is misschien bedoeld om de vluchtigheid te verschonen; er is nl. geen sprake van veel doorwerking, mogelijk een gevolg van de beperkte productietijd van enkele weken. En dit is, denk ik, ook niet mijn beste boekbespreking. Maar laat dat je niet afleiden van de inhoud. Als duiding van de aard en gevaren van woke lijkt mij dit wel in orde, toch voor een kennismaking. Voor een degelijker benadering moet het boek m.i. wel aangevuld worden met andere bronnen, om een eenzijdige belichting van het onderwerp te vermijden.
Dit boek was meteen ook de aanleiding voor het blogartikel Over woke. Ik denk wel dat ik met dit onderwerp nog niet klaar ben…
Het voorwoord beschrijft kort de aanloop naar het boek: het postmodernisme vanaf 1970 haalt de grondvesten voor onze beschaving onderuit, het vacuüm wordt in de VS opgevuld door het wokisme, de dood van Floyd mei 2020 doet dit overwaaien naar Europa, en sindsdien breidt het zich hier uit. De Wever wilde de dreiging duiden, te beginnen aan de universiteiten; de persistente negatieve reacties in de pers leidden tot het boek.
Een geschiedenis van de homo sapiens tot woke, op goed vijf pagina's. Daartussen gemeenschapsvorming op basis van handel, godsdienst, en de op de principes van de verlichting gebaseerde natiestaat; de Franse revolutie leidend tot de moderniteit (ratio, burgerlijke rechten en vrijheden, volkssoevereiniteit); imperialisme; in de 20e eeuw de teloorgang van de natiestaat; Michel Foucault verwekt het postmodernisme, dat in de VS leidt tot wokisme. Wat mag overblijven is een samenleving die bestaat uit individuen, kosmopolitische wereldburgers die van alles losgezongen zijn en wier moreel kompas uitsluitend nog dicteert dat er geen collectieve normen en waarden te stellen zijn. Niet echt een gezellig begin. Ik heb weinig ervaring met dit onderwerp, en ik heb niet het gevoel dat dit hoofdstuk veel duidelijk maakt. Ik ben geneigd hieruit af te leiden dat modernisme goed is/was, en postmodernisme dat teniet doet. Ik zal het hoofdstuk beschouwen als een noodzakelijk inleiding tot woke, en nog wachten met conclusies trekken.
In het debat over woke in De Zevende Dag (de moeite waard om te beluisteren), met Bart De Wever en Joris Luyendijk, geeft die laatste op een bepaald moment, vanaf 16'14", een beschrijving van het boek "Over woke": "dit boek is echt shop en spin; je haalt hier en daar wat vandaan, je spint het zo dat het in je straatje past, en je hebt je verhaal bij elkaar". Dit eerste hoofdstuk lijkt daar alvast aan te voldoen; benieuwd of dat zo blijft. Dit boek is blijkbaar op twee weken geschreven, wat een gelijkaardig effect kan hebben.
De kern: het postmodernisme gaat obsessief ten aanval tegen de westerse geschiedenis. Geschiedenis is wat ze is, en je kan ze dus moeilijk aanvallen. Of ben ik te veel verlichtingsdenker om dat zo te zien? De Russische propaganda is altijd sterk geweest in het herschrijven van de geschiedenis; het wokisme lijkt nu hetzelfde te willen doen. Dan volgen voorbeelden van grote figuren die letterlijk en/of figuurlijk van hun sokkel gehaald worden, omdat ze indertijd iets mispeuterd hebben volgens de maatstaven van nu. Zoek in zijn oeuvre of persoonlijk leven iets dat niet aan de hedendaagse morele standaard voldoet, en sleur hem vervolgens van zijn voetstuk. De Wever maakt wel een onderscheid met personen die in hun tijd onoorbare dingen deden, maar zelfs dan is volgens hem (en mij) confrontatie en duiding beter dan uitwissen (hoewel in Antwerpen het Delwaidedok toch maar hernoemd werd tot Bevrijdingsdok).
De Wever: "de ijver om uitsluitend op die manier achterom te kijken is even uitsluitend voorbehouden voor de westerse beschaving; niet-westerse culturen zijn volledig vrijgesteld van kritische retrospectie". Dit vind ik wat vreemd. Is "westerse beschaving" vs. "niet-westerse culturen" een bruikbare opdeling? En is het vanuit een anti-woke reactie niet wat voorbarig om uitspraken te doen over de introspectie in andere culturen?
Er zijn voorbeelden genoeg van 'onmenselijk' gedrag in andere culturen, en die worden ook gegeven, zoals de Afrikaanse slavenhandel (14 mln) en de Arabische (17 mln), naast de Trans-Atlantische (11 mln). Het boek "Verlichting onder vuur" van Dyab Abou JahJah laat ook één en ander zien van de manier waarop diverse islamstromingen de interpretatie van de Koran naar hun hand gezet hebben, en nog zetten, in hun machtsstrijd in het Midden-Oosten. Misschien is dit het eeuwige conflict tussen feiten en opinies, met religie als aanjager, terwijl in onze contreien religie is vervangen door … een vacuüm? Je zou kunnen concluderen dat onrecht overal geschiedt, allicht als gevolg van inherente menselijke eigenschappen als machtswellust. Die zich overigens op meerdere niveaus manifesteert; dat wokisme zich lijkt te concentreren op het niveau van individuen lijkt mij een basale fout, nl. een partiële oplossing, vermits onrecht op grote schaal ongemoeid doorgaat, ook in de "westerse beschaving".
Ook de geopolitieke gevolgen van de Westerse zelfhaat komen aan bod, weer inclusief voorbeelden. Hier krijg ik de indruk dat woke een probleem is met veel tentakels, op zó veel verschillende vlakken dat inzicht vervaagt. Bij een dergelijke problematiek is het altijd moeilijk om oorzaak en gevolg uit elkaar te houden.
Dat idee van een vacuüm laat mij niet dadelijk los. Een vacuüm heeft de neiging om alles uit de omgeving aan te trekken als een stofzuiger, en door onderdruk en sublimatie zelfs nieuwe fenomenen te doen ontstaan, door het activeren van tot dan toe vaste substanties, zoals diepgewortelde sociale onvrede (heb ik dat zelf geschreven…?).
Een kleine zes pagina's; mogelijk ook weer een gevolg van de vakantie-rush. De Wever: "na het terugvallen van het christendom tot een tandeloze en stilaan louter culturele status, is het nationalisme het zwarte beest bij uitstek dat genadeloos afgeslacht moet worden". Hij ziet zijn levenswerk bedreigd. Dan volgen voorbeelden van allerlei reacties tegen de Vlaamse identiteit. Nu vind ik die identiteit van De Wever (het begrip, niet de man zelf) een ongemakkelijk onderwerp, omdat ik er bij gebrek aan lezing, laat staan analyse, nog weinig of niks van begrijp. Anderzijds is er ook gewoon het feit dat de N-VA als sterkste partij lijkt te overleven aan de centrumrechtse kant van het politieke spectrum, en bijgevolg ambetante reacties kan verwachten van krimpende centrumrechtse tot linkse groeperingen, ook los van identitair denken. Zoals gezegd, oorzaak en gevolg zijn dikwijls moeilijk uit elkaar te houden. De "aanval op wie wij zijn" zou daarom ook wel eens kunnen gelezen worden als "de aanval op wie de N-VA is".
Ik heb al enkele keren gemerkt in debatten met De Wever dat hij soms zodanig doordraaft dat onduidelijk wordt of hij de gewenste of de ongewenste toestand beschrijft. Idem in het vermakelijke debat met Rik Torfs over diens boek "De tijdgeest", dat ik, net als De Wever, maar half gelezen heb, o.m. omwille van de uitgesponnen stijl (als De Wever Barok spreekt, dan spreekt en schrijft Torfs Rococo).
Een veel genoemd kenmerk van woke is de opdeling tussen daders (mensen met foute voorouders die nog profiteren van de misdaden van vroeger en weigeren boete te doen), en slachtoffers (mensen met de juiste kenmerken om geïdentificeerd te worden als slachtoffer van de dadergroep). Luyendijk heeft het in zijn eigen boek "De zeven vinkjes" over zeven eigenschappen die typisch wijzen op het door De Wever genoemde daderprofiel. Hoe minder vinkjes je hebt, hoe meer je een slachtoffer bent. Dat klopt eigenlijk al niet meer met de opdeling dader/slachtoffer, vermits alvast een heleboel mensen 1 tot 6 vinkjes hebben, en dan is het niet duidelijk waar je bij hoort. Dit is alvast een vlag-en-ladingprobleem, omdat "geen zeven vinkjes" niet noodzakelijk betekent dat je een slachtoffer bent. Of die zeven kenmerken dan nodig zijn en volstaan om een profiel te bepalen (gebrekkige aspectscheiding?), is vermoedelijk een vraag zonder grond, omdat de dader/slachtoffer indeling zelf irreëel is.
Luyendijk's boek De zeven vinkjes gaat overigens over ongelijkheid en inclusie, en minder over woke. Dat een verband met woke wordt gezien is begrijpelijk (vandaar ook het debat tussen de Wever en Luyendijk); pas wel wat op met uit de context gerukte commentaren zoals deze. Wel interessant vind ik dit artikel, over het feit dat een dergelijke boodschap net beter wordt gehoord als die wordt gebracht door een zeven-vinkjes-man, tot nijd van vrouwen en allochtonen die al decennia strijden tegen ongelijkheid. Maar woke is meer dan dat; ongelijkheid is maar één van de vele fenomenen die woke activisme genereren.
Dit hoofdstuk gaat in feite verder op het vorige, met nog meer voorbeelden van "aanvallen op wie wij zijn", inclusief duiding:
– het rapport "Dekoloniseer mijn stad", Gent 2020 (maar de website is van de VVSG!);
– verbranding van strips van Kuifje, Asterix en Lucky Luke, Canada 2019;
– onlusten door lokale jongeren na matchen van Marokko, WK voetbal 2022;
– en andere op het eerste gezicht van de pot gerukte toestanden, o.m. betreffende biologie, feminisme, Richard Dawkins, genderidentiteit, The Joker, Will Smith, Isabella A, en nog veel meer. Zelf lezen, tenzij je denkt dat je al meer dan genoeg stress ondergaat.
Dit is het langste hoofdstuk. Veel voorbeelden zijn te gek voor woorden, maar je kan ze zelf natrekken; niet dat referenties worden gegeven (was misschien niet evident), maar online vind je voor alle gevallen wel informatie. Ik wist niet dat het zo erg was. Een conclusie zou kunnen zijn dat de wereld losgeslagen is, of toch minstens de wokers. Uit de vele beschreven gevallen zou je met wat pessimisme kunnen afleiden dat niets of niemand nog veilig is. Dit hoofdstuk toont effectief dat woke een probleem is. Ik ben benieuwd wat die andere daar nog aan toevoegen (we zitten hier in de helft van het boek).
Weer een kort hoofdstuk, met enkele voorvallen die tot nadenken stemmen (bv. het activisme van Unia), maar over het algemeen een onduidelijk doel; hier en daar lijkt het te gaan om de vrijheid van meningsuiting.
Dit hoofdstuk begint met vooruitgangsoptimisme, een m.i. minder betrouwbare versie van vooruitgangsgeloof. Een geloof in de opinies van Maarten Boudry kan ik alvast niet delen, na zijn debat met Anuna De Wever (geen familie); zie Broeierig economisch klimaat. Ook een verwijzing naar de film Don't look up lijkt mij geen positief voorbeeld; de film gaat minder over de inslag van een komeet, dan over diverse bedenkelijke aspecten van de maatschappij, die best wat meer aandacht mochten krijgen. Ik vrees dat de deels kapitalistische achterban van de N-VA het standpunt van De Wever hier sterk beïnvloedt. De vergelijking tussen Greta Thunberg en Catharina van Siena past daarin. Een interessant uittreksel:
Het is niet onredelijk te veronderstellen dat wel het westen de innovatieve doorbraken zal voortbrengen om het klimaatprobleem op te lossen in een context waar het behoud en de groei van de menselijke welvaart verzekerd blijft. Een andere oplossing is ondenkbaar voor wie nog rationeel over deze zaken wil nadenken. Maar dus niet voor wie gebrainwasht is om de westerse beschaving als het begin van elk probleem te zien en het einde ervan derhalve als het begin van iedere oplossing.
Dit is uiteraard serieus met de haren getrokken, voor wie nog een beetje kan nadenken. Het klimaatprobleem is veroorzaakt door kapitalistische groei, en zal 'derhalve' niet door het kapitalisme opgelost worden (zie andere blogartikelen, gelabeld Milieu, Neoliberalisme, Economie e.d.). Deze passage doet mij nadenken over de wankelbaarheid van het vertrouwen van het ene individu (bv. ik) in de opinies van een ander (bv. De Wever) (klinkt dat nu als Torfs?), of over het afmeten van de kwaliteit van een boek ("Over woke") of een stelling ("woke is een gevaar") aan de kwaliteit van een ondermaats hoofdstuk.
Geopolitiek is niet mijn ding. Verder heb ik hier de indruk dat in deze vier pagina's veel is weggelaten dat had kunnen zorgen voor een beter begrip van de bedoeling. De Arabische lente en de islam komen kort aan bod; daarover kan je misschien beter ook andere bronnen lezen, zoals "De verlichting onder vuur".
He, gaat er nu toch iets komen? Denk ik dan. Ik verwacht immers niet dat de voorzitter van de N-VA het neoliberalisme in een kwaad daglicht zal stellen, omwille van de ruime steun voor N-VA vanwege het bedrijfsleven.
Het wegvallen van God en de natie doet alleen het geld overblijven als unificator (zie ook Hoofdstuk 1), wat De Wever doet beweren dat wokisten bondgenoten zijn van het neoliberalisme. Dan volgen feiten en opinies die ik niet goed kan volgen of duiden, door een gebrek aan achtergrondkennis. Eén bewering blijft wel hangen: "de lokroep van het gemakkelijke geld blijkt keer op keer sterker dan het realiteitsbesef dat aan de woekerwinsten van het financiële kapitalisme vaak geen reële economische activiteit ten grondslag ligt". Ook omwille van financiële hebzucht werd productie van belangrijke goederen uitbesteed aan lageloonlanden, een ontwikkeling die nu toch stilaan als geostrategisch ongemakkelijk wordt gekenmerkt, zeker als het over China gaat. Ik heb geen goed oog in het onvermogen van de politiek om de noden van de maatschappij voorrang te geven t.o.v. financieel gewin van de industrie.
Verder mis ik ook in dit hoofdstuk de boodschap, maar dat kan ook aan mij hangen. De rol van het postmodernisme en woke in het neoliberalisme ontgaat mij eigenlijk.
Na decennia van gestage groei oogt de nabije toekomst bijzonder onzeker en onheilspellend. Ik denk dat de soort groei die we de laatste decennia kregen niet is wat de maatschappij nodig heeft. De Wever wijt de reactie daartegen echter aan het postmodernisme, met als brandversneller het wokisme dat de bestuurlijke elite wegzet als irrelevant. Hij lijkt een oplossing te zien in Vlaams nationalisme. Ik volg minder en minder.
Het is niet heel duidelijk waarom aan dit onderwerp nog een extra hoofdstuk wordt gewijd na het 'Tot slot', maar dat zegt misschien iets over de ernst. En inderdaad, hier zien we waanzinnige toestanden, zonder meer zorgwekkend.
– Een professor wordt aan de deur gezet omdat een student, een zwarte moslim, protesteerde tegen het tonen van een afbeelding van Mohammed.
– In 2017 diende een professor, als reactie tegen woke denken aan zijn universiteit, met succes een paper in die in pseudo-wetenschappelijke taal uitlegde dat de penis een constructie is van de menselijke geest, en verantwoordelijk is voor de klimaatopwarming, alleen maar om aan te tonen hoe gemakkelijk dat soort onzin serieus wordt genomen. Daarna werd de man niet meer serieus genomen.
– Rector Luc Sels van de KU Leuven spreekt zich in de openingszitting in 2021 duidelijk uit tegen de toenemende polarisering en de uitwassen van de cancel culture, en wees daarbij op de ongezonde druk naar ideologische conformiteit aan sommige Angelsaksische universiteiten.
– Het toonaangevende academische tijdschrift Nature weigert publicatie van studies die de belangen van minderheidsgroepen zouden kunnen schaden.
– Andreas De Block, KU Leuven, deed onderzoek naar de politieke strekking van academisch personeel in de faculteit filosofie. Dat die overwegend links bleek was niet de grote verrassing; de weerstand tegen het bekendmaken van dat resultaat was dat wel. De Block stelde ook vast dat veel wetenschappers bereid zijn aan zelfcensuur te doen, en 'rechtse' bevindingen achter te houden.
– De Universiteit Gent publiceert aanbevelingen voor taalgebruik dat meer rekening houdt met diversiteit en inclusie. Een dove en een blinde worden personen met een visuele of auditieve beperking.
Er volgen nog eens zoveel voorbeelden van deze bevreemdende evolutie; een rationeel mens wordt er niet goed van. Een lichtpuntje is dan ook de Stanford Freedom Declaration, waarin academici zich scharen achter de zgn. Chicago Trifecta: vrijheid van meningsuiting, institutionele neutraliteit over sociale en politieke zaken, en academische verdienste als enige vereiste voor aanwerving of promotie. Tegelijk zijn dergelijke verklaring (zoals ook deze) vooral de bevestiging van het probleem, dat al meer dan een decennium in publicaties opduikt. Dat Luc Sels het in 2021 opnieuw nodig vond om hierop te wijzen is eerder een veeg teken, samen met dit extra hoofdstuk in 'Over woke'.
Dat ik twijfelde aan de kwaliteit van deze boekbespreking heeft mogelijk te maken met mijn eerder stevig vertrouwen in de goede intenties van Bart De Wever, dat ik hier echter niet helemaal bevestigd zag. Dat ik daarin ook niet helemaal ongelijk heb kon ik vaststellen in deze gelijkaardige mening van een cultuursocioloog (wat dat ook moge zijn…).