Het verdienmodel van zonnepanelen
Ergens in maart las ik een artikel over zonnepanelen, en ik dacht: ho maar, kerel, dit klopt niet. Dat eerste artikel verwees verder naar een tweede, dat zou voorstellen "de bluts met de buil te nemen", een uitdrukking die nogal eens verkeerd wordt geïnterpreteerd. De aanleiding voor dat tweede artikel was een derde, waarin de negatieve prijzen voor stroom uit zonnepanelen werden gehekeld; staat het verdienmodel onder druk? Het tweede artikel triggerde blijkbaar nog een andere schrijver, die in een vierde artikel een licht wierp op de mogelijkheden die thuisbatterijen bieden voor marktwerkers. Hieronder een filering van de hele reeks, in chronologische volgorde. Ik concludeer met een opsomming van kenmerken van zonnepaneelinstallaties die wel eens nuttig zouden kunnen zijn om investeringen aantrekkelijk te houden. Voor de private investeerders wel te verstaan.
Inge Ghijs, 08-03-2025 – Wie te veel energie produceert, moet het zelf oplossen
– Zonnepanelen worden jarenlang gepromoot met subsidies. Zodra de sector goed draait worden die stopgezet; niet ongewoon. Maar dan blijkt dat er meer en meer momenten van overproductie ontstaan, en de leveranciers negatieve prijzen gaan opleggen die knagen aan het rendement van installaties. De burger betaalt, de overheid laat betijen.
Johan Laveyne, 12-03-2025 – Negatieve prijzen voor zonne-energie? Even de bluts met de buil nemen
– Blijkbaar een reactie op het artikel van Ghijs. Laveyne verdedigt de actuele gang van zaken, maar zijn foutieve interpretatie van een Nederlandse uitdrukking doet twijfel rijzen over de degelijkheid van zijn standpunt.
Willy Vandenbrande, 13-03-2025 – Een systeem dat meer verbruiken goedkoper maakt dan minder, kan nooit duurzaam zijn
– Dit was de eigenlijke trigger voor deze artikelreeksanalyse. Vandenbrande reageert op het artikel van Laveyne, maar maakt op zijn beurt een denkfout. Enkele andere, basale fouten creëren verwarring, maar zonder veel erg.
Wim Winckelmans, 14-03-2025 – Extra profijt uit slimme thuisbatterijen? Ja, maar hoeveel en voor hoelang?
– Een blik op de voor burgers nadelige gevolgen van de marktwerking, die zich in Nederland al volop manifesteren.
Een samenvatting toont aan dat de marktwerking vooral ten goede komt aan de marktwerkers.
Schuine tekst is bronmateriaal, mijn commentaar staat in klein groen, vet groen (klein of groot) zijn koppelingen naar achtergrondinformatie, de titels zijn koppelingen naar de originele teksten.
Wie te veel energie produceert, moet het zelf oplossen
Inge Ghijs, 8 maart 2025 om 03:00
Wie heeft geïnvesteerd in zonnepanelen krijgt binnenkort de rekening gepresenteerd: te veel energie produceren zal financieel gestraft worden. Zo ondergraaf je het draagvlak voor de energietransitie.
De extreem hoge gasprijzen en daaruit volgende zeer hoge elektriciteitsprijzen door de oorlog in Oekraïne hebben huisgezinnen massaal doen investeren in zonnepanelen. En installateursbedrijfjes als paddestoelen uit de grond doen schieten; de meeste cowboys zijn al weer verdwenen. Een goede zaak voor het klimaat, want we moeten dringend af van onze afhankelijkheid van fossiele brandstof (liefst vooraleer die op is), én we moeten onze afhankelijkheid van het buitenland verminderen. Voor energie? Of voor zonnepanelen? Een typische win-winsituatie, want de zonnepanelen waren ook goed voor de portemonnee – de investering kon in minder dan tien jaar terugverdiend worden. Verkopers goochelen met terugverdientijden, en komen ermee weg, omdat de sector blijft bewegen, en foute voorspellingen nauwelijks te bewijzen vallen. Over onzekere factoren wordt liefst gezwegen, zoals de toekomstige prijs van de vervanging van een omvormer. De verwachte levensduur van zo'n ding is 10 tot 15 jaar, de garantie 5 tot 10 jaar (niet toevallig iets minder). Dus als je na 10 jaar de omvormer moet vervangen is je terugverdientijd om zeep. Enkele jaren later volgt nu de kater. Dat rijmt.
Zonnepanelen produceren energie als de zon schijnt. In de winter, 's avonds of op druilerige zomerdagen moet je alsnog energie aankopen. Klopt niet helemaal. (1) Zonnepanelen produceren energie als ze licht krijgen. (2) De zon schijnt overdag altijd, het hele jaar door; de hoeveelheid licht is afhankelijk van de stand van de zon en van de bewolking. (3) Je moet energie aankopen als je meer energie nodig hebt dan de zonnepanelen of de batterij op dat ogenblik produceren, ongeacht het tijdstip of de wolken. Wat je afneemt, betaal je duur. Zowat 0.35 €/kWh. Voor de zonne-energie die je te veel hebt en afdraagt aan het net krijg je weinig. Met een terugdraaiende teller (die uitgaande stroom 'aftrekt' van de ingaande) recupereer je de volle 0.35 €/kWh. Met een digitale teller (die precies meet wat er in en uit gaat) krijg je nog ongeveer 0.03 €/kWh; lang leve de digitalisering… voor de producenten. Deze week werd duidelijk dat eigenaars van zonnepanelen in de toekomst in de lente en de zomer zelfs zullen moeten betalen om energie te leveren aan het net in plaats van dat ze er, hoe weinig ook, iets voor krijgen. Het (terug)verdienmodel komt zo op de helling te staan. Je kan ook een EMS of energiemanagementsysteem installeren, dat bv. bij negatieve prijzen stroom van het net haalt om je batterij te vullen, maar dat EMS kost ook weer een paar honderd euri per jaar. Het 'verdienmodel' zit dus vooral bij de stroom- en installatieleveranciers.
Niet alle eigenaars kregen hoge subsidies en sommige goede huisvaders leenden bij de bank voor de plaatsing van hun zonnepanelen. Voor hen is dat dubbel zuur. Het doet de vraag rijzen of het nog wel rendabel is zonnepanelen te plaatsen. Energiedeskundigen (en verkopers!) zullen zich haasten om te zeggen van wel (terugverdientijdgoochelaars), maar dat mensen wel hun gedrag moeten veranderen. Voor een deel hebben ze gelijk, maar hun uitleg klinkt toch vooral simplistisch en gaat voorbij aan de realiteit. Overdag zijn mensen uit werken en kunnen ze dus niet thuis hun elektrische auto opladen – als ze die al hebben. De wasmachine voorprogrammeren kan, maar er bestaat geen robot die de was vervolgens in de droogkast steekt. En een thuisbatterij is nog altijd niet rendabel. Toevoeging van een batterij verdubbelt ongeveer de prijs van een installatie.
De realiteit is dat de energietransitie mooi klinkt in theorie, maar in de praktijk veel weerbarstiger is (door de marktwerking (neoliberalisme) en door systemen van het zevende knoopsgat). Naarmate het aandeel zonne-energie stijgt (nu al meer dan 10 procent), zitten we almaar vaker met overproductie en negatieve prijzen als de zon schijnt. De overheid is pas recent batterijparken voor onder meer energieopslag (kunnen die nog voor iets anders dienen, dan?) beginnen te ondersteunen. Rijkelijk laat om wat soelaas te kunnen bieden. Negatieve prijzen zijn ook vrij recent, dus die timing is begrijpelijk. En met die kanttekening: ook met gigantische batterijparken kun je geen hele winter overbruggen. (1) Klopt wel qua capaciteit. Er zijn enkele batterijparken van zo'n 10MWh in België, bij een jaarlijks verbruik van zowat 80 TWh (8000 keer meer). (2) Het hangt er vanaf voor wat die batterijen gebruikt worden; toepassingen als balancering, ondersteuning van piekverbruik, of energiereserve, vergen verschillende capaciteit. (3) Groot of klein, die batterijen moeten ook nog gevuld geraken; in de winter gaat dat waarschijnlijk niet lukken, bij gebrek aan overtollige zonnestroom. Het klopt dat altijd wel ergens de zon schijnt of de wind waait, maar dan zijn er ook enorme investeringen nodig om die energie tot hier te krijgen. En bij transport heb je verliezen.
Eerst wordt de burger warm gemaakt om zonnepanelen te leggen, vervolgens draait hij zelf op voor overproductie. Als de overheid het draagvlak voor zonne-energie wil behouden, zal ze daar toch iets aan moeten doen.
Er zijn verschillende typen van omvormers, veel of weinig zonnepanelen in verschillende soorten, en je hebt al dan niet een batterij en/of een EMS. Technisch is alles mogelijk, zou ik denken. Kunnen we dan niet zorgen dat bij overproductie op het net geen stroom op het net gezet wordt? Als de panelen stroom produceren die niet kan gebruikt worden voor elektrische toestellen of voor het opladen van een batterij, kunnen we dan de panelen niet uitschakelen? Ik vind het vreemd dat verkopers het daar nooit over hebben. Waar zijn de innovaties als je ze nodig hebt? De kans is wel groot dat voor zo'n uitschakeling een aparte module nodig is die ook weer moet betaald worden elk jaar… Het verdienmodel zit bij de producenten en installateurs, of nog hoger, bij de kapitalisten, de moderne versie van roofridders.
Negatieve prijzen voor zonne-energie? Even de bluts met de buil nemen
12 maart 2025 om 03:00
Er zijn technologische oplossingen die op termijn de rendabiliteit van zonnepanelen herstellen, schrijft Joannes Laveyne.
Tijdens Expo 58 werd de auto gepromoot als symbool van welvaart en moderniteit. De Belgische overheid zette sterk in op de democratisering van persoonlijk vervoer, onder meer door buitenlandse autofabrikanten te overtuigen hier assemblagefabrieken te openen en door een gigantisch wegennet uit te bouwen. De auto bracht ons ongekende vrijheid, maar 15 jaar na Expo 58 doken al de eerste structurele files op. 19-06 07:15 stapvoets verkeer van Bertem tot Brussel; gelukkig reed ik aan de andere kant. Ondertussen weten we dat het verkeer vastloopt als we allemaal op hetzelfde moment naar dezelfde plaats willen rijden. Bij elke verplaatsing evalueren we onze opties. Nemen we niet beter de trein, of de fiets? Wat zegt de verkeersapp? Vertrekken we niet beter een uurtje vroeger?
Niemand verwacht nog dat de overheid het fileprobleem zomaar kan oplossen. Sterker nog, we beseffen ondertussen dat het niet louter door technische ingrepen oplosbaar is. Meer rijstroken trekken alleen maar meer auto's aan (er zijn niet te weinig wegen, wel te veel auto's), extra invalswegen doen de gemiddelde reistijd toenemen, en meer (of gratis)(vergeet het) parkeergelegenheid in de stad verandert de straten in een rij van aanschuivend blik en rubber. We weten dat alleen ons mobiliteitsgedrag wijzigen nog soelaas kan bieden.
Het commentaar (vroeger m&o, nu enkel o…?) van deze krant kaart een vergelijkbaar probleem aan (DS 8 maart)(zie hierboven). De overheid heeft lange tijd de installatie van zonnepanelen gepromoot, als rendabele investering die de klimaatopwarming helpt tegen te gaan. Maar nu worden eigenaars van zonnepanelen geconfronteerd met dalende rendementen, ze krijgen amper iets voor de stroom die ze op het net zitten. Ze dreigen er in de toekomst zelfs voor te moeten betalen. De burger werd bedot, zo klinkt het.
De oorzaak daarvan is evenwel niet zozeer overheidsbeleid, maar technologische vooruitgang. Huh? Vooruitgang voor de sector, achteruitgang voor de consument…; langs de voordeur binnengehaald, langs de achterdeur weer weggestuurd. De prijzen van zonnepanelen zijn sterk gedaald, de efficiëntie ervan is sterk toegenomen (het paneelvermogen verdubbelde sinds 2000). Een gemiddeld Belgisch maandloon (?) volstaat om zonnepanelen op je dak te laten installeren (ja, een stuk of vier). En dat deden we massaal. Als de zon schijnt, produceren ondertussen bijna één miljoen Vlamingen allemaal tegelijk elektriciteit. En net zoals op ons wegennet heeft die gelijktijdigheid op het elektriciteitsnet een effect, zoals negatieve prijzen. (1) Zou Laveyne nu echt bedoelen dat we negatieve prijzen dan maar normaal moeten vinden omwille van de vooruitgang? (2) Hij vergeet gemakshalve dat er tussen die vooruitgang en die prijzen organisaties en mensen zitten die de prijzen in hun voordeel bepalen, dank zij technologische vooruitgang, nl. de digitale meter. (3) De vergelijking met files is niet slecht gevonden; zowel de files als de negatieve stroomprijzen getuigen van een doorschietende economie. Groot verschil: bij files heeft niemand baat, bij negatieve prijzen wint de markt.
Thuisbatterij
Voor wie in zonnepanelen heeft geïnvesteerd, kan dat wrang aanvoelen. De overheid kan er weliswaar voor kiezen om de burger af te schermen van die gevolgen door, zoals in het commentaar wordt aangehaald, batterijparken te subsidiëren. Er zijn al diverse grote projecten in Europa. Maar daar zijn kosten mee gemoeid, die uiteindelijk aan de burger worden doorgerekend. Is het niet via de belastingen (door de overheid), dan wel via hogere elektriciteitstarieven op onze factuur (door de stroomleveranciers). Dat dreigt het draagvlak voor de energietransitie nog veel meer te ondermijnen dan de al bij al beperkte invloed van negatieve prijzen. (1) Dat Laveyne hier enkel batterijparken vermeldt is misleidend. De overheid kan immers andere maatregelen kiezen, bv. injectie aan negatieve prijzen verbieden. (2) Gaat de man hier even dreigen met nóg hogere kosten om negatieve prijzen aanvaardbaar te maken? De klassieke vuile truc. Negatieve prijzen halen het verdienmodel onderuit, punt.
Zonne-energie verschilt op een belangrijk punt van de verkeersproblematiek: er zijn wel degelijk technologische oplossingen. Maar daarvoor moet het probleem zich eerst kunnen manifesteren. Ook een originele insteek… Neem nu de thuisbatterij, waarover in het commentaar wordt gezegd dat die "nog steeds niet rendabel is". Zolang residentiële klanten afgeschermd blijven van negatieve (of hoge) elektriciteitsprijzen, is die thuisbatterij niet rendabel te krijgen, want het verdienmodel van batterijen bestaat net uit het exploiteren van die prijsverschillen (gebaseerd op het idee om bij negatieve prijzen je thuis- en autobatterij op te laden). Dat is wel gemakkelijk te beweren, maar moeilijk te bewijzen, net zoals terugverdientijden. Bovendien is het eerste verdienmodel van een batterij dat je je eigen overproductie kan opslaan voor gebruik wanneer er te weinig licht is, zodat je geen stroom van het net moet halen aan de volle prijs. Het 'exploiteren' van prijsverschillen is een typisch gevolg van neoliberale marktwerking. Pas als je prijsverschillen en negatieve prijzen de vrije loop laat, zullen batterijen een rendabele investering worden en kunnen subsidies zelfs overbodig worden. Ik heb mijn twijfels. (1) Prijzen de vrije loop laten klinkt ook neoliberaal. (2) Dit is één van die economische theorieën die niet uitkomen in de praktijk, bv. omdat energieleveranciers wel zullen nemen waar ze denken recht op te hebben. Wacht maar af; hoe meer thuisbatterijen worden geïnstalleerd, hoe minder de prijzen onder nul zullen gaan.
Slimme apps
Daar zijn ze weer. En het zijn niet alleen batterijen. Aangespoord door de veranderende marktomstandigheden (ge moogt gerust zijn…) komen alsmaar meer energieleveranciers met apps om je energieverbruik slim te regelen: je elektrische auto laden of je huis verwarmen met de warmtepomp kun je zo vooral laten gebeuren wanneer er veel zon is. En heb je daar werkelijk een app voor nodig? Door met het verbruik te schuiven ontstaat een nieuw evenwicht op de markt en krijgt de prijs van zonne-energie opnieuw opwaartse ondersteuning. Wat bedoelt hij hier? Gaan de prijzen dan weer omhoog?
Niet iedereen kan rechtstreeks profiteren van het slim aansturen van toestellen. Denk maar aan gezinnen zonder eigen oprit of garage, of met beperkte financiële middelen. Maar net zoals de gezinnen die zonnepanelen legden de elektriciteitsprijs gedurende de middaguren voor iedereen laag tot zelfs negatief hebben gemaakt, zo kunnen ook de gezinnen die wél de mogelijkheid hebben tot slim sturen die prijs voor iedereen stabiliseren. Maar dat zullen die gezinnen alleen doen als de prijsverschillen groot genoeg zijn om het rendabel te maken. Zoals gezegd, ik heb mijn twijfels, omwille van de marktwerking (of de 'machtwerking'); zie hoger. Dus laat ze maar komen. En ja, tijdelijk moeten we de bluts met de buil nemen. Maar dat is eigen aan elke transitie.
(1) Hij bedoelt vermoedelijk dat er in een transitie altijd zowel voordelen als nadelen zijn, aan diverse kanten. De uitdrukking "de bluts met de buil nemen" lijkt daarbij te passen, omdat ze meestal op die manier wordt gebruikt, en ook zo wordt verklaard op diverse taalwebsites, maar dat klopt niet, want zowel de bluts als de buil zijn nadelen! De echte betekenis is deze: als je een bluts veroorzaakt (bv. met je hoofd, elleboog, knie, …), dan krijg je mogelijk nog een buil erbij. Het eerste probleem veroorzaakt een tweede; de ene fout veroorzaakt een andere (foutsequentie!). (2) Het verkeerd gebruik van een uitdrukking is een vlag-en-ladingprobleem, met het typische gevolg, nl. dat lezers/toehoorders de boodschap op verschillende manieren begrijpen. Inge Ghijs hekelt dat mensen eerst investeren (een bluts in hun budget), en dan tegen negatieve stroomprijzen aankijken (de buil). Of je dat zomaar moet nemen…? Ik dacht het niet.
De reactie op dit artikel van Laveyne kwam s' anderendaags al; zie hieronder.
Een systeem dat meer verbruiken goedkoper maakt dan minder, kan nooit duurzaam zijn
De warmtepomp gebruiken als de zon schijnt? Het zou Willy Vandenbrande verwonderen. Ons economische denken is de waanzin voorbij.
Willy Vandenbrande, 13 maart 2025 om 03:00
Joannes Laveyne gaat er nogal vlot vanuit dat iedereen er wel "de bluts met de buil" kan bijnemen (DS 12 maart)(zie hierboven). Wat de meeste mensen met een laag verbruik en zonnepanelen zullen merken, is een sterk verhoogde elektriciteitsrekening. En om daar iets aan te doen, moet je meer energie verbruiken. Huh? Neem die warmtepomp die we, volgens Laveyne, vooral zullen gebruiken om ons huis te verwarmen als er veel zon is. Dat zou me verwonderen. We zullen die warmtepomp gebruiken als het koud is, in de winter dus, als er nauwelijks zon is. Wat we wel zullen doen met die warmtepomp als er veel zon is (in de zomer dus), is ze gebruiken als koeling, een verbruik dat er vandaag in vele gevallen niet is, maar nu gestimuleerd wordt.
Verschillende interessante punten hier. (1) Laveyne bedoelde allicht dat we in de koudere perioden de warmtepomp vooral gebruiken als er relatief veel zon is. De aspecten 'periode' en 'hoeveelheid zon' worden door elkaar gehaspeld; het leek alsof met "als er veel zon is" de zomer werd bedoeld; gebrekkige aspectscheiding. De reactie daarop van Vandenbrande is niet heel relevant, maar dat ligt dus evenzeer aan de basale fout van Laveyne. (2) Het gebruik van de energie van zonnepanelen voor koeling bij warm weer is nu net wél een mooi voorbeeld van nuttig gebruik van zonnepanelen. Als we die panelen niet hebben wordt dat beetje zonne-energie volledig omgezet in de opwarming van het dak; mét zonnepanelen kunnen we die energie voor zowat 22% recupereren, en daarmee de woonruimte koelen. Niks mis mee, vermits de totale warmte niet toeneemt, wat bij gebruik van netstroom wél het geval is. (3) Je kan wel stellen dat mét zonnepanelen en zonder koeling (het idee van Vandenbrande) de zonne-energie elders in het net nuttig zou kunnen gebruikt worden, maar dan zijn we terug bij het probleem van de negatieve energieprijzen.
Zo dragen we bij aan het klimaatprobleem. Niet dus, als de stroom van zonnepanelen komt; in het andere geval is er wel een toename van warmte, omdat de verbruikte energie volledig wordt gedissipeerd. Dat is van hetzelfde niveau als zeggen dat je de droogkast moet gebruiken als de zon schijnt. Nee, als de zon schijnt, hang je de was buiten op, dat was ooit gratis, maar komt je nu duur te staan. Waar is REG (Rationeel Energie Gebruik) gebleven? (1) Rationeel? Je kan de energie van je zonnepanelen beter besteden via de droogkast (met bovendien zachtere handdoeken als resultaat) dan te moeten betalen om die stroom op het net te zetten. Een basisregel is dat je de energie van zonnepanelen best zoveel mogelijk gebruikt op het moment van productie. Dus, mr. Vandenbrande, als de zon schijnt: zo veel mogelijk wassen, drogen, koken, verwarmen, koelen, whatever… (2) Hoger vroeg ik mij af of zonnepanelen niet kunnen uitgeschakeld worden om te vermijden dat we moeten betalen om stroom op het net te zetten. Maar nu hebben we een situatie waarin we intussen wel de beschikbare energie willen benutten; dan mogen we de zonnepanelen uiteraard niet uitschakelen. Niettemin moet het technisch mogelijk zijn om ook in die situatie elke stroom naar het net te vermijden. Van het net willen we dan weer niet per se vermijden, om te beletten dat onze installatie bij momenten wordt overbelast. (3) Hoe wordt de zonne-energie dan best benut? Ik zou denken in de eerste plaats voor direct verbruik (bv. de airco), wat dan nog overschiet mag in de batterij, tot die vol is, en de rest mag op het net, tenminste als de prijs positief is. Zo moeilijk kan dat toch niet zijn?
Maar alle heil zal komen van de technologie, dankzij "slimme" dingen. Ik snap zijn sarcasme helemaal. Alles met 'smart' en AI is vooral in het voordeel van de techsector. Slimme dingen verkopen is zoiets als terugverdientijdgoochelen. Alleen, die zijn er meestal nog niet of ze kosten een fortuin. Neem het gebruik van je autobatterij als thuisbatterij. Daarvoor heb je een auto nodig die dat toelaat (waar er nauwelijks van zijn) en een bidirectionele laadpaal, die minstens 6.000 euro kost, exclusief installatie (het 'verdienmodel' van de installateurs). Is dat een bluts of een buil? Inderdaad allebei dus (!), gezien de echte betekenis van de spreuk. Wat de terugverdientijd (en de ecologische impact) zal zijn van het vervangen van je toestellen door slimme exemplaren (als die er al zijn) bereken je beter niet. Nu zie ik een gelijkenis tussen die 'slimme' apparaten, die al langer bestaan, en de meer recente generatieve AI. Allebei lijken ze misschien slim of intelligent, tot je hun resultaat wat nauwkeuriger bekijkt. Zie ook mijn artikelen omtrent Artificiële intelligentie.
Een systeem dat meer verbruiken goedkoper maakt dan minder, kan nooit duurzaam zijn. Dat het economisch gezien verstandig is, toont aan dat ons huidige economische denken echt de waanzin voorbij is. Twee dingen. (1) Dat meer verbruiken hier goedkoper is, heeft alles te maken met een negatieve stroomprijs; als die niet bestaat veroorzaakt die ook geen extra verbruik. (2) Het economisch denken zit in dit geval bij de leveranciers, die hun overschot liever weggeven met een minieme bonus dan hun capaciteit te verlagen en elders verkoop aan de volle prijs mis te lopen. Je zou pas kunnen spreken van de bluts met de buil te nemen zodra leveranciers mikken op net te weinig capaciteit (waarbij de consumenten zich zullen aanpassen (!), mr. Laveyne) in plaats van net te veel. Maar dan daalt de omzet, en dat willen de roofridders dan weer niet.
Willy Vandenbrande, Brugge
Extra profijt door slimme thuisbatterijen: een interessante formule, maar voor hoelang?
Wim Winckelmans, 14 maart 2025 om 11:30
Stroomleverancier Frank Energie biedt eigenaars van zonnepanelen een contract aan om de terugverdientijd van een thuisbatterij in te korten. Die formule kan interessant zijn, maar voor hoeveel en voor hoelang?
Uit een thuisbatterij kun je op drie manieren profijt halen. De meest eenvoudige is om de overtollige elektriciteit van zonnepanelen op te slaan en die te gebruiken wanneer nodig. Daarmee bespaar je op elektriciteit van het net (je moet minder stroom afnemen, in elk geval) en op het capaciteitstarief (je betaalt minder voor piekverbruik van het net, afhankelijk van je verbruikspatroon).
Een dynamisch tarief, waarbij de elektriciteitsprijs uur na uur varieert, afhankelijk van vraag en aanbod, schept een tweede mogelijkheid. Dat kan door de batterij te laden wanneer stroom goedkoop is, bijvoorbeeld 's nachts of 's middags op een zonnige dag, en overtollige stroom weer op het net te zetten wanneer stroom het meest oplevert. Het tarief volgt uit het contract dat je sluit met een stroomleverancier, hetzij met een vaste prijs, of met een continu variabele prijs zoals Luminus Dynamic.
De onbalansmarkt, waar Frank Energie nu op inspeelt (de derde manier), gaat nog verder. Productie en afname van elektriciteit moeten altijd in evenwicht – in balans – zijn. Netbeheerder Elia moet daarover waken. Maar het kan altijd dat er onverwacht een wolk voor de zon komt, het veel kouder is dan ingeschat of er plots een kerncentrale uitvalt." M.a.w. dat de productie ineens vermindert. Door op die momenten met de batterij te laden (?) of te injecteren (van de batterij naar het net) kun je extra beloond worden", zegt Thomas Hulshof, commercieel directeur bij Frank Energie. Een batterij laden vanuit het net doe je pas als je er geld voor krijgt, bij overproductie op het net, dus niet als de productie ineens vermindert. Foutje bij mondelinge communicatie; de reporter had dat mogen corrigeren.
De prijzen op de onbalansmarkt, die dient om bij een onevenwicht snel te corrigeren, zijn namelijk heel volatiel. Begin juni vorig jaar daalden ze door zeer veel zon en weinig vraag zelfs even tot -4.574,69 euro per MWh (-4.6 €/kWh, te vergelijken met de normale € +0.35/kWh). Zoveel kregen afnemers op dat moment dus om een MWh elektriciteit af te nemen. Als dát geen promotie van verbruik is…
Frank Energie biedt nu contracten aan waarbij klanten aan het bedrijf de toestemming geven om te handelen op de onbalansmarkt (en naar believen gebruik te maken van de energie in je thuisbatterij). Het van oorsprong Nederlandse bedrijf doet dat al bij de noorderburen en beheert daar inmiddels 32 MWh aan batterijcapaciteit. Het maakt zich sterk dat eigenaars op die manier 50 procent extra profijt halen uit hun batterij (verdienmodelgoochelaars). En ik maak mij sterk dat Frank Energie zelf er nog meer profijt uit haalt, als tussenschakel (neoliberalisme).
Groot potentieel
Het potentieel is aanzienlijk. Momenteel hebben meer dan één miljoen huishoudens in Vlaanderen zonnepanelen op het dak. Zo'n 13 à 14 procent van hen heeft al een thuisbatterij. Alleen is voor dit soort contracten (zoals bij Frank Energie) een dynamisch tarief nodig, en dat is tot nu toe een kleine niche. Momenteel kiest amper 0,5 procent van de bedrijven en 0,4 procent van de huishoudens voor zo'n contract (mogelijk omdat het ingewikkelde materie is)(of omdat die huishoudens begrijpen dat het voordeel voor de tussenschakel is).
Ook het aanbod is beperkt. Behalve Frank Energie en enkele aanbieders van energiediensten, zoals Lifepowr, Elion of Yuso, zijn er niet veel bedrijven die hetzelfde doen. "Flexibiliteitsdiensten zijn nochtans een cruciale schakel in de energietransitie, zegt Stéphane Bocqué van Febeg, de federatie van de elektriciteitsleveranciers. "Het zal een nichemarkt blijven, maar we kunnen verwachten dat er meer van dit type en andere aanbiedingen op de markt komen, vooral in Vlaanderen waar de invoering van de digitale meter ver is gevorderd." Deze 'flexibiliteitsdiensten' (je zou het ook opportuniteitsdiensten kunnen noemen) vereisen een dynamisch tarief, en dat kan alleen met een digitale teller.
Onzekerheid
De vraag is of het interessant is. "Die vraag is niet zo gemakkelijk te beantwoorden", zegt energie-expert Joannes Laveyne. "Het is niet de extra stress op de batterij waar je je zorgen over moet maken (dus er is extra stress op de batterij (doordat de tussenschakel daar naar believen gebruik van maakt), en stress veroorzaakt meer slijtage), de grootste onzekerheid zit bij de financiële beloftes die worden gemaakt (terugverdientijdgegoochel). Het is maar de vraag hoeveel je hiermee kunt verdienen en vooral: voor hoelang." Zie hoger, mijn bewering: hoe meer thuisbatterijen worden geïnstalleerd, hoe minder de prijzen onder nul zullen gaan.
"Ik zou er geen rekening mee houden bij de beslissing om een thuisbatterij te plaatsen", zegt Laveyne (of ge zijt gejost, of gesjareld)."Vandaag is er zeker winst mee te maken, maar wanneer de markt verzadigd raakt, valt de business case droog, zoals in Nederland."
In Nederland is de situatie op de onbalansmarkt uit de hand gelopen omdat er massaal met batterijen werd ingespeeld op onbalans. Speculatie, zoals op de beurs. Een tekort sloeg in de kortste keren om in een overschot en omgekeerd, omdat door algoritmes aangestuurde batterijen razendsnel begonnen te laden en ontladen om er geld mee te kunnen verdienen. Systeem van het zevende knoopsgat. Elke mogelijkheid tot verrijking wordt uitgebaat. Als er stroom tekort is stijgt de prijs. Batterijsystemen beginnen stroom op het net te injecteren. Er ontstaat een overschot op het net, waardoor de prijs weer zakt. Als die onder nul gaat gaan die systemen de batterijen weer opladen met stroom van het net. Zo krijg je inderdaad afwisseling van overschotten en tekorten, en dat allemaal zonder enige vorm van nuttig gebruik, maar wel met de bijbehorende verliezen en slijtage. Waar zijn we dan mee bezig? Tussenpartijen rijker maken?
Netbeheerder Tennet zag zich verplicht om in te grijpen omdat de schommelingen het elektriciteitsnet in gevaar brachten in plaats van te stabiliseren. Deelnemers aan de onbalansmarkt, maar ook grote batterijparken, krijgen nu minder snel informatie doorgestuurd, zodat ze minder snel kunnen reageren. Lang leve de digitalisering.
Elia is positief
In ons land zijn netbeheerders en regulatoren positiever. "Het soort schommelingen zoals in Nederland hebben we bij ons nog niet gezien", zegt Marie-Maure Vanwanseele, woordvoerster van netbeheerder Elia. "We volgen dit wel van dichtbij op en zijn bezig met verschillende initiatieven om de risico te beperken. We zijn absoluut voorstander van meer flexibiliteit zoals thuisbatterijen om het systeem in evenwicht te houden." Als de netbeheerder je thuisbatterij exploiteert heb je geen mogelijkheid meer om je installatie af te schermen van negatieve stroomprijzen; je verliest de controle over de installatie.
Ook de Vlaamse Nutsregulator (voordien Vreg) is voor. "Dit is een interessante nieuwe ontwikkeling, die mensen aanmoedigt om rekening te houden met de marktwerking en mee te helpen het systeem in evenwicht te houden", zegt woordvoerster Barbara Janssens. Het systeem in evenwicht houden lijkt mij geen taak voor consumenten.
Wat hebben we geleerd?
Marktwerking
De term 'marktwerking' kwam hierboven enkele keren ter sprake. De markt werkt zo:
– Grote en kleine bedrijven plaatsen installaties, niet voor het nut van de maatschappij, maar omdat ze daar zelf iets aan kunnen verdienen. Na het opdoeken van de subsidies voor zonnepanelen in 2022 zijn verschillende cowboys ermee gestopt.
– Zodra je een zonnepaneelinstallatie hebt, proberen andere partijen daarvan een graantje mee te pikken, zoals de stroomleveranciers met desnoods negatieve prijzen die ze zelf bepalen.
– Als je bovendien een thuisbatterij hebt komen weer andere partijen op de proppen die proberen daar geld uit te slaan met 'flexibiliteitsdiensten' (de term 'diensteneconomie' krijgt een speciale betekenis).
Samengevat: marktwerking verrijkt vooral de marktwerkers zelf.
De overheid laat het aan de markt over om zichzelf te regelen. Dan krijg je uiteraard marktwerking in het voordeel van de markt, en ten nadele van de maatschappij. Burgers worden aangespoord om zonnepanelen te leggen, ook door de overheid, maar worden dan aan de markt overgeleverd, die zo veel mogelijk van de voordelen afroomt. Je zou toch mogen verwachten dat de overheid de marktwerking reguleert om de voordelen voor de burgers te vrijwaren. Inge Ghijs heeft overschot van gelijk: potentiële kopers van zonnepaneelinstallaties haken af als er te veel aan de voordelen geknaagd wordt.
Een beter verdienmodel
Dit lijken mij een aantal vereisten voor betere installaties:
– eigen stroom gaat eerst naar direct verbruik, dan naar de batterij (indien aanwezig), dan pas naar het net;
– de installatie injecteert geen stroom op het net als de prijs negatief is;
– de netbeheerder kan levering aan het net onderbreken bij overproductie op het net, maar kan geen omvormers uitschakelen;
– als het net uitvalt blijft de installatie werken (geen stroom meer op straat, wel in je eigen huis);
– externe partijen hebben geen toegang tot de installatie.
Dit is uit de mouw geschud, op basis van de bovenstaande analyse, en eigen bedenkingen bij het overwegen van een aankoop. En mogelijk stoten deze kenmerken momenteel op technische bezwaren, maar als die eens voorrang krijgen op economische, dan zijn ze in een wip opgelost.
Voor potentiële klanten zijn dit vereisten die een verschil maken bij de beslissing om een installatie te plaatsen. Reden temeer voor de overheid om die vereisten mee te steunen, als ze wil dat er nog meer zonnepaneelinstallaties worden geplaatst. En als thuisbatterijen écht nodig zijn om het net mee te ondersteunen is het m.i. aan de netbeheerder om de eigenaars daarvoor te vergoeden. Derde partijen kunnen de processen alleen maar verstoren.